آیا رودخانه دجله واقعا در حال خشک شدن است
به گزارش خبرنگار اقتصاد بین‌الملل ایران اکونومیست به نقل از ای زد انیمالز، رودخانه دجله یکی از معروف‌ترین و اثرگذارترین رودخانه‌های جهان به‌شمار می‌رود. این رود به همراه نیل، فرات، یلو ریور و برخی رودخانه‌های دیگر بستر شکل‌گیری بسیاری از حوادث سیاسی، مذهبی و فرهنگی در طول تاریخ بوده است.
اخیرا صحبت‌هایی درباره خشک شدن این رود مطرح شده و توجه بسیاری از مردم جهان را به خود جلب کرده است. پاسخ کوتاه درباره اینکه آیا دجله در حال خشک شدن است یا خیر؟ مثبت است، اما پاسخ طولانی و کامل به این سؤال کمی پیچیده به نظر می‌رسد.
رود دجله نقشی کلیدی در شکل‌گیری بسیاری از امپراطوری‌ها در طول تاریخ ایفا کرده است. هم‌اکنون هم برای میلیون‌ها نفر در عراق، دجله اصلی‌ترین محل تامین مواد غذایی است و بیش از نیمی از زمین‌های کشاورزی عراق برای تامین آب به دجله وابسته هستند.
در واقع دجله و فرات بین‌النهرین را شکل داده و بسیاری از امپراطوری‌های قدیم در ساحل همین رود ایجاد شده است. در عصر حاضر هم بسیاری از شهرهای بزرگ عراق از سامرا و بصره گرفته تا موصل، تکریت و بغداد در حاشیه این رودخانه قرار دارند.
این رودخانه همچنین در حوزه حمل و نقل عراق هم نقش ایفا کرده و قایق‌هایی که امکان تردد از آب‌های کم‌عمق را دارند، اقدام به جابجا کردن کالاها و ملزومات از این رودخانه حتی تا پایتخت عراق می‌کنند و بسیاری از شهرها در پایین‌دست این رودخانه نیازهای خود را از همین دجله تامین می‌کنند. چند سالی است که این رودخانه در حال خشک شدن است، اما فقط اخیرا شاهد جلب توجه و هشدار دولت‌ها و نهادها نسبت به خشک شدن این رودخانه مهم هستیم.
در سال ۲۰۲۲ دولت عراق اعلام کرد که جریان آب رودخانه دجله به ۳۵ درصد حجم معمول آن کاهش یافته و انتظار می‌رود این روند کاهشی ادامه یابد. پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آینده حجم آب ورودی به رودخانه دجله که از ترکیه سرچشمه می‌گیرد به یک سوم میزان آن در سال‌های گذشته کاهش یابد.
کمبود آب برای کشاورزی و دامداری همین حالا هم باعث شد تا هزاران نفر از مردم عراق از شهرهای کوچک به سمت به شهرهای با دسترسی بیشتر به منابع آبی مهاجرت کنند.
در سال ۲۰۲۲ سازمان بین‌الملل مهاجرت گزارش داد که مهاجرت به خاطر تغییرات آب و هوایی به یک واقعیت در عراق تبدیل شده و در سه ماهه نخست سال ۲۰۲۲، ۳۳۰۰ خانواده مناطق جنوبی و مرکزی عراق را ترک کرده‌اند.
بانک جهانی هم می‌گوید تا سال ۲۰۵۰ دمای عراق یک درجه سلیسیوس افزایش پیدا خواهد کرد و میزان بارش‌ها در این کشور ۱۰ درصد پایین خواهد آمد و به همین دلیل شاهد کاهش ۲۰ درصدی تامین آب در عراق خواهیم بود. به خاطر این وقایع، حدود یک سوم از زمین‌های کشاورزی در عراق بدون آب باقی خواهد ماند.
مقامات عراقی و کشاورزان اقدامات دولت ترکیه در ساخت سد در بالادست رودخانه دجله را اصلی‌ترین دلیل کم‌آبی این رودخانه می‌دانند.
گفته می‌شود؛ ترکیه در حال حاضر در حال ساخت ۲۲ سد دیگر در بالادست رودخانه دجله است و مقامات عراقی از ترکیه خواسته‌اند تا آب بیشتری را از بالادست رودخانه به سمت عراق رهاسازی کنند.
اگرچه هم دولت عراق و هم دولت ترکیه هزینه‌های زیادی را برای ساخت سد برای آبیاری، تولید نیرو و کنترل سیل کرده‌اند، اما به خاطر آنکه سرچشمه رودخانه دجله از ترکیه است، آنکارا قدرت مضاعفی در کنترل آب ورودی به عراق دارد.
دولت و گروه‌های محیط زیستی در عراق بارها از ترکیه خواسته‌اند تا آب بیشتری را در رودخانه دجله رهاسازی کند، اما مقامات ترکیه می‌گویند که عراق آب دجله را هدر می‌دهد و کشاورزان در این کشور همچنان در حال استفاده از روش‌های آبیاری سنتی هستند که آب زیادی را به هدر می‌دهد.
کاهش جریان آب در دجله نیمی از زمین‌های کشاورزی عراق را در معرض خشکی و تبدیل شدن به بیابان قرار می‌دهد. سازمان ملل اعلام کرده که عراق در زمره ۵ کشور با بیشترین تأثیر پذیری از تغییرات آب و هوایی قرار گرفته است. این کشور طی سال‌های گذشته با بلایای طبیعی گوناگونی روبرو شده و همین امر توانایی عراق برای بهبود شرایطش در قبال خشکسالی و بحران‌های درونی را سخت‌تر کرده است.
در حال حاضر ۹۸ درصد جمعیت عراق در مناطقی زندگی می‌کنند که با کمبود آب مواجه هستند و بانک جهانی اعلام کرده در صورتی که تغییرات گسترده‌ای در این کشور اتفاق نیفتد، شکاف بین عرضه و تقاضای آب در این کشور از ۵ میلیارد مترمکعب در شرایط کنونی به ۱۱ میلیارد مترمکعب افزایش پیدا خواهد کرد.
کمبود آب بدان معناست که بسیاری از مردم عراق مجبور خواهند شد برای نوشیدن آب یا استفاده از آن برای شست‌وشو از پس‌آب یا آب آلوده استفاده کنند. در برخی شهرهای بزرگ عراق وجود کارخانه‌ها در نزدیکی ساحل دجله و آلودگی مرتبط با این موضوع در کنار رهاسازی فاضلاب و پسماندهای صنعتی، منابع کم موجود در دجله را هم آلوده کرده و همین موضوع موجب می‌شود تا سالانه شاهد مسموم شدن هزاران نفر در عراق باشیم.
موضوع خشک شدن دجله فقط به نداشتن آب کافی برای نوشیدن یا تهیه غذا محدود نمی‌شود؛ چراکه این رودخانه به خلیج فارس می‌ریزد و در صورتی که خشک شود، آب شور خلیج فارس وارد بستر رودخانه خواهد شد و همین مسئله زمین‌های کشاورزی را آلوده کرده و خاک‌های حاصلخیز را نابود می‌کند. حتی اگر سطح جریان آب در دجله به شرایط عادی هم بازگردد، همین حالا هزاران هکتار از زمین‌های عراق هم غیرقابل کشت شده‌اند و هزاران هکتار دیگر نیز در معرض این خطر قرار دارند. در نهایت آنچه می‌توان با اطمینان گفت این است که دجله در حال خشک شدن است و تبعات این مسئله بسیار جدی خواهد بود.
اگرچه دلایل مختلفی برای خشک شدن دجله مطرح می‌شود، اما موضوع از دست رفتن این رودخانه مهم راه حل ساده‌ای نخواهد داشت. با افزایش آلودگی، تشدید گرم شدن زمین و ساخت سدهای جدید در بالادست این رودخانه در کنار افزایش جمعیت عراق، شرایط تامین آب در این کشور روز به روز بدتر می‌شود. اگرچه وقوع جنگ به خاطر آب یک خطر قریب‌الوقوع نیست، اما احتمال آن بسیار بالاست. مردمی که در مناطق خشک و بدون آب عراق زندگی می‌کنند، در تامین نیاز خانوارهای خود با مشکل جدی مواجه هستند و در تلاش هستند تا به مکان‌های با آب بیشتر نقل مکان کنند.
به گزارش روداو، وزارت آب عراق اعلام کرده در که صورتی اقدام جدی برای حل مشکل کم آبی رودخانه‌های دجله و فرات انجام نشود، هر دوی این رودخانه ها تا سال ۲۰۴۰ به طور کامل خشک خواهند شد.
البته نکته امیدوار کننده این است که اخیرا وزیر آب عراق اعلام کرده که در پی مذاکره با دولت ترکیه، جریان آب ورودی به عراق در رودخانه‌های دجله و فرات افزایش یافته است.
به گزارش روداو، دولت ترکیه در مذاکره با کارشناسان عراقی متعهد شده که رهاسازی آب به سمت عراق را افزایش دهد اما وزارت آب عراق اعلام کرده که این روند به کندی در حال اجرا از طرف ترکیه است.
پایان پیام/
[انتهای پیام]
منبع: ایران اکونومیست