درد اقتصاد ایران

در تفسیری برای روزنامه دنیای اقتصاد که توسط مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران نوشته شده، آمده است: فرار سرمایه انسانی ایران با اصلاح ساختار اقتصادی کشور کاهش می یابد.

گزیده ای از مقاله با عنوان «درد اقتصاد ایران» در زیر آمده است:

جوانان تحصیل‌کرده ایران درصد بالایی از جمعیتی را تشکیل می‌دهند که برای برنامه‌های مهاجرتی در سراسر جهان درخواست می‌کنند.

همین چند ماه پیش، یک گزارش رسانه ای اشاره کرد که ۱۴۹ نفر از ۱۵۰ برنده ایرانی المپیادهای بین المللی [مسابقات معتبر بین المللی برای دانش آموزان دبیرستانی در رشته های ریاضی، فیزیک، شیمی و غیره] طی سال ها به کشورهای دیگر مهاجرت کرده اند.

مهاجرت نه تنها یک موضوع اجتماعی و بشردوستانه است، بلکه مشکلی است که به طرق مختلف بر اقتصاد تأثیر می گذارد.

اول: کارگران ماهری که خواسته یا ناخواسته در کشور مانده‌اند، همیشه به این فکر می‌افتند که باید راه اعضای خانواده، دوستان و آشنایان خود را که به خارج از کشور رفته‌اند دنبال می‌کردند یا اینکه چه می‌شد. زندگی آنها اگر در کشور دیگری زندگی می کردند. چنین درگیری های ذهنی منجر به نارضایتی از شغل فعلی آنها و در نتیجه کاهش بهره وری می شود.

دوم: مهاجرت اساساً یک پدیده اجتماعی-اقتصادی نامطلوب است. خروج یک فرد بر اعضای خانواده آنها تأثیر می گذارد و ممکن است آنها را از کار بر روی برنامه های خود باز دارد یا واقعاً مهارت ها و دانش خود را نشان دهد. خانواده برای مدتی از نظر ذهنی و عاطفی با عضو تازه مهاجرت شده درگیر می شود.

سوم: محیط اقتصادی جهانی به شدت رقابتی است. وقتی ما جوانان ماهر و تحصیل کرده خود را به کشورهای منطقه یا اروپا می فرستیم، در واقع به آنها فرصت های تولید می دهیم و همین فرصت ها را از خود سلب می کنیم. علاوه بر این، مهاجرت به دانشگاه محدود نمی شود. تصور کنید یک قالیباف یا یک طراح از کشور خارج می شود و به جای دیگری می رود. کشور مقصد از تخصص آن قالیباف بسیار ماهر برخوردار است و پتانسیل تولید دارد در حالی که ما این استعداد و فرصت را از دست داده ایم.

آمار دقیقی در مورد تعداد ایرانیانی که برای همیشه کشور را ترک کرده اند وجود ندارد، اما تخمین زده می شود که نزدیک به ۵.۵ میلیون ایرانی در خارج از کشور زندگی می کنند.

سازمان بین المللی مهاجرت اعلام کرد که حدود ۱.۴ درصد از جمعیت ایران در سال ۲۰۱۵ مهاجرت کرده اند.

در سال مالی ۱۳۸۸-۱۳۸۸، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اعلام کرد که حدود ۴۰۰ نفر از ۱۲۰۰۰ دانشجوی اعزامی از سوی دولت به خارج از کشور از زمان انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ تاکنون به کشور بازنگشته اند.

همچنین نزدیک به ۶۰ هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور مشغول به تحصیل هستند. نسبت خروج فارغ التحصیلان ایرانی به کل فارغ التحصیلان ۱۵ درصد است. طبق آمار صندوق بین‌المللی پول، چهار دهه پیش با ۵۰۰۰۰ مهاجر ایرانی، ایران امروز بالاترین نرخ فرار مغزها را در بین ۹۱ کشور جهان دارد و سالانه بالغ بر ۱۸۰۰۰۰ نفر از تحصیل‌کرده‌های عالی کشور را ترک می‌کنند.

بیش از ۲۵۰۰۰۰ مهندس و پزشک ایرانی به تنهایی در آمریکا زندگی می کنند. در گزارش اداره پلیس مهاجرت و گذرنامه ایران آمده است که در سال مالی ۲۰۰۸-۲۰۰۹ روزانه ۱۵ فارغ التحصیل کارشناسی ارشد و ۴ دارنده دکترا ایران را ترک می کنند.

این ارقام حاکی از آن است که مهاجرت به موضوع جدی تری در اقتصاد ایران تبدیل شده است. نخبگان از جمله مریم میرزاخانی (استاد ریاضیات دانشگاه استنفورد که اخیراً درگذشت) و فیروز نادری (دانشمندی که بیش از ۳۰ سال در سمت‌های مختلف فنی و اجرایی در ناسا گذرانده است) همگی از جامعه ایرانی بیرون آمده و به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند. اقتصادها سوال این است که اگر در ایران می‌ماندند، می‌توانستند از پتانسیل خود استفاده کنند؟

به نظر نمی رسد ساختار اقتصادی ایران به رشد قد چنین افرادی کمک کند. بسیاری از جوانان با استعداد در ایران ماندند اما نشانی از حضور آنها در اقتصاد وجود ندارد یا حداقل به اندازه جوانان مهاجر خود قابل توجه نیستند.

گروهی از جوانان ایرانی هستند که برای یافتن شغل بهتر و داشتن زندگی بهتر کشور را ترک می کنند. اگر از رفاه و امنیت شغلی خود مطمئن بودند در کشور می ماندند.

متأسفانه، ایران [و ایرانیان] بیش از حد سیاسی شده اند. این احساس آرامش و امنیت را به خطر انداخته و موضوع مهاجرت را تشدید کرده است.

هم اقتصاد و هم جامعه از ثمرات اقتصاد بهتر برخوردار خواهند شد که با بهبود فضای کسب و کار، کاهش بوروکراسی، حذف مقررات محدودکننده، ساده‌سازی مالیات و سیستم‌های بانکی، مبارزه با فساد و بهبود رقابت و شفافیت در دسترس است.

یک جامعه و اقتصاد آن به هم گره خورده اند، بنابراین بهبود آنها باید همزمان باشد.

مسائل اجتماعی اقتصاد را تحت تأثیر قرار می دهد و چنین نگاهی فراتر از اختلافات سیاسی و حزبی، احیای اقتصاد ایران را به یک آرمان ملی تبدیل می کند.

برای تسکین درد مهاجران، باید راه حلی برای بازسازی اقتصاد پیدا کنیم.