ضرورت متنوع‌سازی کریدورهای ترانزیتی کشور/ مسیر دریایی منطقه آزاد کاسپین به روسیه فعال شود
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، دو منطقه مهم آسیای میانه و قفقاز به آوردگاه ضدایرانیِ تازه رژیم صهیونیستی، ناتو و ترکیه مبدل شده‌اند و این کشورها در تلاش هستند تا با طراحی مسیرهای ترانزیتی انتقال کالا و انرژی بدون حضور ایران و نیز تاثیرگذاری بر حاکمان سیاسی کشورهای منطقه و ترویج گفتمان ضدایرانی، زمینه را برای بهره برداری های لازم در آینده به وجود آورند.
موحدیان، مدرس دانشگاه و کارشناس روابط بین الملل درباره وضعیت ترانزیت در غرب کشور می‌گوید: در ارمنستان برخی از افرادی که پیوندهایی با نهادهای حاکمیتی و قدرت و دولتمردان این کشور دارند و کنترل بازارها و مراکز خرید بزرگ را در اختیار دارند، انبارهایشان مملو از اجناس ترکیه‌ای است که این اجناس را به اسم اجناس گرجی و روسی می‌فروشند تا با توجه به نفرت مردم ارمنستان از ترکیه بتوانند این کالاها را به فروش برسانند. اگر این رویه فعلی ادامه پیدا کند شاهد خواهیم بود بدون هیچ خجالتی کالاهای ترکیه‌ای در ارمنستان به فروش خواهند رساند.
نکته دیگر اینکه با باز شدن مرزهای ترکیه و ارمنستان، تولیدکنندگان کشورهای ترکیه در ارمنستان فعال خواهند شد و نیروی کار از ترکیه به ارمنستان منتقل خواهد شد. این موضوع موجب می شود فرصت‌های شغلی برای مردم ارمنستان که الان هم خیلی زیاد نیست کمتر شود و ترکیه با انتقال نیروی کار به ارمنستان با پوشش فعالیت اقتصادی برای نفوذ بیشتر در ارمنستان تلاش خواهد کرد و فعالیت های جاسوسی و اطلاعاتی و نفرت پراکنی قومی تخریب روابط ارمنستان با ایران و روسیه را در پیش خواهد گرفت.
در ادامه گفت‌‌‌‌وگوی احسان موحدیان با خبرگزاری فارس را می خوانید:
فارس: به عنوان اولین سوال بفرمایید چرا کشور ارمنستان از نظر ترانزیتی برای کشور ما اهمیت فوق العاده‌ای دارد؟
موحدیان: ارمنستان ریه تنفسی ایران برای دسترسی به گرجستان و کشورهای اروپایی است و مسیری است که در محاصره کشورهای ترک متحد کشور ترکیه در مجمع کشورهای ترک نیست. این مسیر اگر بسته شود خطراتی برای ما دارد. یکی از چالش هایی که در این زمینه ما را تهدید می کند این است که ترکیه بخواهد از طریق روابط اقتصادی خود با ارمنستان و کنترل اقتصاد این کشور و نفوذ در ارمنستان از طریق روابط اقتصادی بخواهد منافع جمهوری اسلامی ایران را به خطر بیندازد و در این زمینه باید هشیار باشیم.
* افزایش ۳ برابری مبادلات ترکیه با ارمنستان
فارس: روابط اقتصادی ترکیه و ارمنستان در شرایط فعلی چه تغییراتی نسبت به سال های گذشته داشته است؟
موحدیان: عملکرد اقتصادی کشور ترکیه در ارتباط با ارمنستان ویژگی هایی دارد که توجه به این ها ضروری است. شاهد این بوده‌ایم که روابط اقتصادی ترکیه و ارمنستان در عرض یک سال گذشته رشد چشمگیری داشته و از کمتر از هشتاد میلیون دلار صادرات ترکیه به ارمنستان در سال ۲۰۲۲ به ۲۶۰ میلیون دلار رسیده است. یعنی بیش از ۳ برابر شده است. این میزان مبادلات تجاری به همان سطح قبل از سال ۲۰۱۹ رسیده است. در سال ۲۰۱۹ یعنی قبل از آغاز جنگ ۴۴ روزه قره باغ، صادرات ترکیه به ارمنستان حدود همین عدد ۲۶۰ میلیون دلار بوده است.
* افزایش مداخلات غیراقتصادی ترکیه در کشورهای منطقه
فارس: با آغاز جنگ در این منطقه چرا حجم تجارت ترکیه با ارمنستان تغییر کرد و مقدار آن به شدت کاهش پیدا کرد؟
موحدیان: وقتی جنگ اتفاق افتاد مردم ارمنستان از خرید کالای ساخت کشور ترکیه خودداری کردند و ورود این کالاها به این کشور ممنوع شد و اگر ورودی هم بود محدود از طریق گرجستان انجام می شد. یعنی کالاهای ترکیه ای از طریق گرجستان وارد ارمنستان می شد. ولی شاهد هستیم ترکیه با زیرکی خاصی سعی می کند روابط اقتصادی خود با ارمنستان را بازسازی کند تا به سطح قبلی برگردد. نکته ای که در این زمینه وجود دارد این است که ترکیه برای حضور اقتصادی در ارمنستان بعد از باز شدن مرز دو کشور تلاش بسیاری انجام داده و ارتباطاتی که اخیرا بین دو کشور شکل گرفته به افزایش مداخلات اقتصادی ترکیه در ارمنستان نیز منجر شده و با توجه به ضعف بنیه اقتصادی ارمنستان، ترکیه می تواند بخش های مختلف اقتصاد ارمنستان را تسخیر و کنترل کند.
* وابستگی غذایی و اقتصادی ارمنستان به ترکیه
فارس: ترکیه برای تسخیر بخش‌های مختلف اقتصاد ارمنستان چه اقداماتی را طرح ریزی و در این زمینه چه اقداماتی را اجرایی کرده است؟
موحدیان: مثلا می‌شود انتظار داشت که ترکیه، کشاورزی بومی ارمنستان را نابود کند و ارمنستان را به محصولات کشاورزی و غذایی خودش وابسته کند. وقتی این کار را انجام دهد در زمانی که احتیاج داشته باشد این کشور را تحت فشار قرار می‌دهد و باج می گیرد و ارمنستان را به تبعیت از سیاست های خودش مجبورش کند. ترکیه می تواند از این وابستگی غذایی و اقتصادی ارمنستان به خودش نهایت سوء استفاده را داشته باشد. این در واقع کاری است که ترکیه قبلا در کشورهای دیگر دنیا مانند گرجستان نیز انجام داده است. ترکیه این کشور را از نظر اقتصادی در بسیاری از حوزه ها وابسته کرده و الان گرجستان را دنبال خودش می کشاند و این کشور را وادار کرده است تا سیاست های مورد نظر و مطلوب ترکیه را اجرا کند.
* ترکیه هیچگاه به دنبال دادوستد دوطرفه با کشورهای همسایه نبوده است
فارس: چرا ترکیه اقدامات متعددی در زمینه کنترل بر این مسیر ترانزیتی کشور ما و دیگر کشورها انجام داده است؟
موحدیان: در همین بحث کریدور و مسیرهای انتقال کالا و انرژی از مسیر چین به اروپا، ترکیه با افزایش وابستگی گرجستان به خودش، کاری کرده که این کشور کاملا با ترکیه همراستا شده و با این کشور همکاری می کند. این رویه موجب شده است حساسیت روس ها به این رفتار ترک ها افزایش پیدا کند. ولی چون روس‌ها در اوکراین درگیر هستند، ظرفیت مداخلات و درگیری شان در ترکیه محدود است و خودشان هم در حوزه های اقتصادی بده بستان زیادی با ترکیه دارند و توان بازیگری آنها در این منطقه بسیار کاهش پیدا کرده است. لذا ضرورت دارد ایران در این زمینه حساس باشد. نکته ای که باید توجه کنیم این است که هیچ وقت ترکیه در روابط اقتصادی خود با کشورهای دیگر به دنبال داد و ستدهای دوطرفه و متعادل نیست. حتی با ایران هم تلاش می‌کند بازارهای کشور ما را تسخیر کند و از روابط اقتصادی برای نفوذ امنیتی و اطلاعاتی و تاثیرگذاری سیاسی استفاده کند. در ارمنستان هم به همین شکل عمل کرده است و می خواهد با وابستگی اقتصادی این کشور را زیر سلطه خود ببرد. به عبارت دیگر، ترکیه از روابط اقتصادی با ارمنستان سلطه و استثمار اقتصادی را دنبال می کند.
* نفوذ به کشورهای منطقه از طریق فعالیت اقتصادی
فارس: چرا گفته می‌شود که روابط اقتصادی با ترکیه هیچگاه دو طرفه نبوده و این کشور به دنبال سلطه بر همه کشورهای همسایه خود است؟
موحدیان: بله اغلب کارشناسان همین اعتقاد را دارند که ترکیه به دنبال رابطه یک طرفه با کشورهای همسایه نیست. به عنوان نمونه، از ارمنستان مقدار محدودی طلا و سنگ‌های قیمتی به طور غیر مستقیم و بیشتر از طریق گرجستان به ترکیه صادر می شود. ولی ترکیه انواع محصولات ساختمانی، اقلام خوراکی، چوب، وسائل چوبی، و ام‌دی‌اف، انواع پارچه و پوشاک را به ارمنستان صادر می کند. در ارمنستان برخی از افرادی که پیوندهایی با نهادهای حاکمیتی و قدرت و دولتمردان این کشور دارند و کنترل بازارها و مراکز خرید بزرگ را در اختیار دارند، انبارهایشان مملو از اجناس ترکیه ای است که این اجناس را به اسم اجناس گرجی و روسی می فروشند تا با توجه به نفرت مردم ارمنستان از ترکیه بتوانند این کالاها را به فروش برسانند. اگر این رویه فعلی ادامه پیدا کند شاهد خواهیم بود بدون هیچ خجالتی کالاهای ترکیه ای در ارمنستان به فروش خواهند رساند. نکته دیگر این که با باز شدن مرزهای ترکیه و ارمنستان، تولیدکنندگان کشورهای ترکیه در ارمنستان فعال خواهند شد و نیروی کار از ترکیه به ارمنستان منتقل خواهد شد. این موضوع موجب می شود فرصت‌های شغلی برای مردم ارمنستان که الان هم خیلی زیاد نیست کمتر شود و ترکیه با انتقال نیروی کار به ارمنستان با پوشش فعالیت اقتصادی برای نفوذ بیشتر در ارمنستان تلاش خواهد کرد و فعالیت های جاسوسی و اطلاعاتی و نفرت پراکنی قومی تخریب روابط ارمنستان با ایران و روسیه را در پیش خواهد گرفت.
* ترکیه به دنبال تضعیف توان اقتصادی و سیاسی ارمنستان
فارس: یعنی ترکیه برای نفوذ اطلاعاتی و امنیتی از طریق نفوذ اقتصادی است؟
موحدیان: نباید درمورد جدیت ترکیه برای تضعیف توان اقتصادی و سیاسی ارمنستان از طریق افزایش نفوذ اقتصادی تردید داشته باشیم. همین الان صد هزار نیروی کار ارزان قیمت ارمنی در ترکیه در مشاغل پَست فعال هستند که هر بار درگیری بین باکو و ارمنستان رخ می دهد ترکیه برای تحت فشار قرار دادن ارمنستان برای پذیرش خواسته های خود، یکی از اولین کارهایش این است که تهدید می کند که این صد هزار نیروی کار را از ارمنستان اخراج خواهم کرد و این کشور دچار مشکل خواهند شد. دولت ارمنستان را به بستن مرز هوایی تهدید می کند. همین الان ترکیه توان تاثیرگذاری محدودی از طریق فشار اقصادی برای ارمنستان دارد، هیچ مضایقه ای از این کار ندارد و فشارهایش را وارد می کند. می توان تصور کرد اگر روابط اقتصادی ترکیه و ارمنستان افزایش یابد و وابستگی اقتصادی ارمنستان به ترکیه بیشتر شود، چقدر اهرم های فشار ترکیه به ارمنستان بیشتر خواهد شد و دولت ارمنستان شاید در بسیاری از حوزه ها مجبور به باج دهی به ترکیه شود.
* ماجرای کریدور زنگزور و باج خواهی ترکیه
فارس: در همین ماجرای کریدور زنگزور هم ترکیه در حال اعمال فشار به کشورهای همسایه برای کنترل بر این مسیر است. این مساله درست است؟
موحدیان: بله؛ در همین ماجرای کریدور زنگزور و اجازه دادن به ترکیه و باکو برای کنترل مسیری که خاک اصلی باکو را به نخجوان وصل می کند و در این شرایط شاید چاره ای جز پذیرش خواسته ها و تمایلات استثمارگرایانه ترکیه را نداشته باشد، از جمله همین موارد باج خواهی ترکیه است. از حالا درمورد تبعات افزایش همکاری های اقتصادی ترکیه و ارمنستان هشیار باشیم و هشدار دهیم. دولت ایران باتوجه به خطرات تسخیر اقتصاد ارمنستان توسط ترکیه برای تامین نیازهای اقتصادی ارمنستان، با حفظ احترام متقابل فعالیت بیشتری داشته باشد.
* مهمترین اقدامات ایران برای کاهش نفوذ ترکیه در منطقه
فارس: ایران برای کاهش فشار به ارمنستان چه اقداماتی می تواند انجام دهد؟
موحدیان: ایران باید در جنوب ارمنستان فعالیت های اقتصادی خود را گسترش دهد و کارخانه‌های ایرانی و کارگاه های تولیدی ایرانی فعال باشند و تسهیلاتی برای فعالان اقتصادی ایران در جنوب ارمنستان در نظر گرفته شود. مشکلات مرتبط با تبادلات بانکی و مشکلات گمرکی برطرف شود. منطقه آزاد مشترک دو کشور فعال شود. مشکلات مربوط به ساخت جاده های جدید و دارای عرض مناسب برای عبور کامیون های سنگین برطرف شود. البته برای این کارها در بهار برنامه ریزی شده تا انجام شوند. یک کار دیگری که باید بشود این است که مسیر کریدوری ما از شرق به غرب کشور فقط محدود به مسیر راه آهن رشت-آستارا نشود. باید یک مسیر ریلی به داخل خاک ارمنستان و از آنجا به گرجستان تعریف کنیم و برای تامین منابع مالی تلاش کنیم.
ضرورت دارد مسیر دریایی منطقه آزاد کاسپین به روسیه فعال شود که با وصل شدن ریلی که تا رشت به منطقه آزاد کاسپین به حوالی بندر انزلی آمده، این کار صورت گیرد و کار دیگری که باید انجام شود این است که اسکله کشتی های رورو که ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد تکمیل شود. این نیازمند هم افزایی و همراهی وزارت راه، سازمان برنامه و بودجه و قرارگاه خاتم الأنبیا است. متاسفانه در این زمینه تعلل هایی شده که گاهی این تعلل ها مشکوک به نظر می رسد و برخی تمایل ندارند که مسیر کریدوری ایران متنوع باشد و وابسته به باکو نباشد. اگر فقط یک مسیر داشته باشیم ترکیه و باکو می توانند ما را تحت فشار قرار دهند. اگر مسیرها متنوع باشد چنین امکانی نخواهند داشت و می توانیم از مسیرهای دیگری استفاده کنیم. امیدوارم این مسائل مهم از حالا مورد توجه باشد که بعدا دچار مشکلات عدیده اقتصادی سیاسی و امنیتی در شمال غرب کشور نشویم.
فارس: ممنون از وقتی که بابت این مصاحبه در اختیار ما قرار دادید.
موحدیان: من هم از شما بابت پیگیری این موضوع ویژه تشکر می‌کنم.
[پایان پیام]