قفقاز جنوبی به روابط نزدیکتر با ایران امیدوار است

موجی از فعالیت‌ها بین پایتخت‌های قفقاز جنوبی از لغو تحریم‌ها در ۱۶ ژانویه علیه ایران استقبال کرد و آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به دنبال تقویت اقتصادهای درگیر خود در میان بحران‌های ارزی و قیمت‌های پایین نفت بودند.

مؤسسه گزارش جنگ و صلح نوشت: رسانه‌ها در سه کشور پس از فروپاشی شوروی همگی درگیر مزایای احتمالی پایان تحریم‌های ضدایرانی بوده‌اند.

ایران با هر یک از این سه کشور روابط برقرار کرده است، اما باید دید که آیا اکنون که می‌تواند به بازارهای بین‌المللی بزرگ‌تری دست پیدا کند، علاقه‌اش به قفقاز مانند گذشته ادامه خواهد داشت یا خیر.

> اشتراکات ایران و آذربایجان

در نگاه اول به نظر می رسد که آذربایجان نزدیک ترین روابط را با ایران دارد. این دو کشور هر دو عمدتا مسلمان با اکثریت شیعه هستند، جمعیت قابل توجهی آذری دارند (حدود ۲۰ میلیون نفر در ایران، جایی که آنها دومین گروه قومی بزرگ و دو برابر بیشتر از خود آذربایجان هستند) و دارای اقتصادهای نفت و گاز هستند.

آنها در زمینه انرژی، حمل و نقل و تجارت همکاری می کنند و در حال حاضر در حال کار بر روی پیوستن به سیستم های راه آهن خود برای توسعه کریدور شمال-جنوب هستند.

الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان، قرار است در پایان ماه فوریه به ایران سفر کند و با رئیس جمهور حسن روحانی دیدار کند. انتظار می رود آنها چندین توافقنامه در زمینه اقتصاد و انرژی امضا کنند.

بر اساس گزارش کمیته دولتی گمرک آذربایجان، مبادلات تجاری بین جمهوری آذربایجان و ایران بین ژانویه تا اکتبر ۲۰۱۵ بالغ بر ۹۸.۸ میلیون دلار بوده است که ۷۲ میلیون دلار آن به واردات محصولات ایرانی اختصاص یافته است.

با این حال، اگر هم قیمت ها و هم سطح زندگی در ایران به دنبال لغو تحریم ها افزایش یابد، همانطور که احتمال می رود، این امر می تواند تأثیر منفی بر جمعیت مرزی آذربایجان داشته باشد.

الهام شعبان، مدیر مرکز تحقیقات نفت آذربایجان گفت: «اگر قبلاً مرزنشینان آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان از محصولات ارزان قیمت در بازار ایران استفاده می‌کردند، اکنون انجام این کار دشوارتر خواهد بود.

> فرصت های همکاری

یکی دیگر از عوامل تحریک کننده آذربایجان، بهبود مداوم روابط بین ایران و ارمنستان است.

ارمنستان فقط می تواند با کشورهای همسایه ایران و گرجستان تجارت کند زیرا مرزهای آذربایجان و ترکیه به دلیل محاصره باکو و آنکارا بسته شده است.

این بدان معناست که رویکرد ایروان به ایران مدت‌هاست که به شدت عمل‌گرا و هدف‌گرا بوده است. دو کشور در حال حاضر تعدادی توافقنامه اقتصادی دارند.

به گفته کارشناسان، لغو تحریم ها به ارمنستان فرصتی برای تشدید همکاری های تجاری و انرژی می دهد.

مقامات و کارشناسان ارمنستان حوزه انرژی را امیدوارکننده‌ترین زمینه برای افزایش همکاری‌های دوجانبه می‌دانند، به ویژه در زمینه علاقه گرجستان به واردات گاز از ایران از طریق زیرساخت خط لوله ارمنستان. این امر ارمنستان را به یک کشور ترانزیت گاز تبدیل می کند.

ارمنستان در حال حاضر گاز ایران را از طریق یک طرح مبادله ای در ازای برق خریداری می کند.

یرواند زاخاریان، وزیر انرژی ارمنستان، در یک کنفرانس مطبوعاتی در ۲۱ ژانویه گفت: ظرفیت خط لوله ایران-ارمنستان ۲.۲ میلیارد متر مکعب در سال است.

ما اکنون کمتر از ۴۰۰ میلیون متر مکعب از ایران [سالانه] دریافت می کنیم. در نتیجه، در صورت لزوم، این می تواند یک خط لوله ترانزیت باشد. از نظر اقتصادی، ما از این معامله سود می بریم.»

وی افزود که بحث های جاری بر حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال متمرکز است.

واهه داوتیان، کارشناس انرژی می‌گوید: «این یک پروژه امیدوارکننده است، زیرا ارمنستان در اینجا فرصتی دارد تا همکاری‌های انرژی با ایران را افزایش دهد و از این طریق گاز ایران را بیشتر به بازار خود وارد کند و برق بیشتری را به ایران برساند.

پروژه فرخنده دیگر، ساخت نیروگاه برق آبی بر روی رودخانه اراکس در نزدیکی شهر مرزی جنوبی ارمنستان است که در سال ۲۰۰۷ به امضای ایروان و تهران رسید. این پروژه ۳۲۳ میلیون دلاری قرار بود توسط ایران تامین مالی و بهره برداری شود و واگذار شود. به مالکیت ارمنستان پس از ۱۵ سال فعالیت.

ساخت و ساز در سال ۲۰۱۲ آغاز شد، اما تکمیل نشده است. اجرای آن مستلزم بودجه ای بود که ارمنستان و ایران در دوران تحریم ها قادر به پرداخت آن نبودند.

ارمنستان و ایران اکنون می خواهند دور جدیدی از مذاکرات را بر سر این پروژه آغاز کنند که تاریخ آن هنوز اعلام نشده است.

سرمایه گذاری های مشترک دیگری نیز پیشنهاد شده است که ممکن است با وجود پایان تحریم ها به نتیجه نرسد. دو مورد قابل توجه، ساخت برنامه ریزی شده یک پالایشگاه مرزی و راه آهن ایران-ارمنستان است که هر دو نیاز به سرمایه گذاری عمده دارند.

خط آهن ایران و ارمنستان همچنان یک پروژه ارمنستانی است که طرف ارمنی برای اجرای آن نیاز به تامین مالی دارد. تیگران جرباشیان، رئیس اتاق بازرگانی آمریکا در شورای ارمنستان، می گوید: ایران به آن علاقه مند است، اما برای سرمایه گذاری های کلان کافی نیست.

علاوه بر این، تهران به زودی یک اتصال ریلی شمال-جنوب از طریق آذربایجان خواهد داشت که احتمالاً مسیر ارمنستان را بی نیاز خواهد کرد.

جرباشیان همچنین خاطرنشان کرد که ساخت یک پالایشگاه مشترک در ارمنستان دیگر موضوعیت ندارد.

با لغو تحریم‌ها و دسترسی ایران به پیشرفت‌های فناوری، وضعیت تغییر کرده است. ایران اکنون می تواند در خاک خود یک پالایشگاه بسازد.

تراز تجاری بین ارمنستان و ایران قابل توجه نیست. بر اساس گزارش سرویس ملی آمار ارمنستان، بین ژانویه تا نوامبر ۲۰۱۵، حجم کل تجارت ارمنستان و ایران با بیش از ۵ درصد کاهش به ۲۵۰ میلیون دلار رسید که کمتر از ۶ درصد از کل تجارت خارجی ارمنستان را نشان می دهد.

حجم صادرات ارمنستان به ایران حدود ۷۰ میلیون دلار و واردات از ایران به ارمنستان حدود ۱۸۰ میلیون دلار برآورد شده است.

آرتاک مانوکیان، اقتصاددان گفت که انتظار فعالیت تجاری بالایی بین دو کشور پس از باز شدن بازار ایران را نداشت.

تولیدکنندگان ایرانی توسط دولت یارانه دریافت می‌کنند و انرژی در ایران بسیار ارزان‌تر از ارمنستان است، اما اشاره می‌کند که در حوزه‌های دیگری مانند گردشگری و فرآوری محصولات معدنی، ارمنستان و ایران می تواند همکاری را پس از پایان تحریم ها افزایش دهد.

> تقویت روابط تهران – تفلیس

برخلاف ارمنستان و آذربایجان، گرجستان با ایران مرز مشترک ندارد. پس از سرنگونی دولت تفلیس در به اصطلاح انقلاب رز در سال ۲۰۰۳، این کشور فعالانه روابط اقتصادی خود را با جمهوری اسلامی توسعه داد.

سپس واردات از ایران از ۴۰.۳ میلیون دلار در سال ۲۰۰۶ به ۱۲۹.۷ میلیون دلار در سال ۲۰۱۳ رسید که عمدتاً شامل محصولات کشاورزی و لوازم خانگی بود.

با این حال، طبق گزارش‌ها تحت فشار جامعه بین‌المللی، مقامات گرجستان رژیم بدون روادید با ایران را در سال ۲۰۱۳ لغو کردند، زمانی که حدود ۱۵۰ حساب بانکی شرکت‌ها و افراد ایرانی نیز مسدود شد.

حجم واردات در سال ۲۰۱۵ طبق داده های اولیه به ۹۱.۹ میلیون دلار کاهش یافت.

کارشناسان گرجستانی بر این باورند که اگرچه هنوز چیزهای زیادی در مورد ویژگی‌های بازار ایران ناشناخته است، اما هنوز مزایای بالقوه‌ای برای برداشت وجود دارد.

من مطمئن هستم که لغو تحریم‌های اقتصادی علیه ایران به معنای فرصت‌های جدید زیادی برای گرجستان به‌عنوان مثال در بخش انرژی خواهد بود. کورنلی کاکاچیا، مدیر مؤسسه سیاست گرجستان، می‌گوید: همچنین، ایران علاقه زیادی به استفاده از بنادر دریایی گرجستان دارد که می‌تواند به معنای فرصت‌های عالی برای گرجستان برای سرمایه‌گذاری بر ترانزیت محصولات ایرانی باشد.

ایران به دنبال دسترسی به بنادر باتومی و پوتی در سواحل شرقی دریای سیاه است که صادرات آن به بازارهای اروپایی را تسهیل می‌کند.

کاکاچیا گفت که گرجستان به طور مداوم از کریدور شرق به غرب استفاده کرده و شمال به جنوب را به طور کامل فراموش کرده است.

کاکاچیا گفت: «اکنون زمان مناسبی برای بررسی این مسیر است، زیرا گرجستان این شانس را دارد که به یک کریدور ترانزیتی مهم در این مسیر تبدیل شود.

با این حال، خیلی به روابط سیاسی و روابط دو کشور بستگی دارد. فرصت های آینده به ویژه به رفتار مقامات ایرانی بستگی دارد.»

وی افزود، گرجستان ممکن است در آینده لوازم الکترونیکی و خودرو از ایران وارد کند.

پس از گفتگوی تلفنی بین گیورگی کویریکاشویلی، نخست وزیر گرجستان و حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در ۸ فوریه که در آن همکاری های تجاری و اقتصادی مورد بحث قرار گرفت، گرجستان اعلام کرد که از ۱۵ فوریه سفر بدون روادید با ایران را باز می گرداند.

دو طرف گفتند که امیدوارند این امر گردشگری و تجارت بین دو کشور را به سطح قبل از ۲۰۱۳ بازگرداند و آن را بیشتر افزایش دهد.

کویریکاشویلی به روحانی اطمینان داد که گرجستان آماده آغاز فصل جدیدی در روابط دوجانبه و توسعه روابط با ایران در همه زمینه ها به ویژه اقتصادی است.

به گفته روحانی، گرجستان می تواند کریدور مبادلات تجاری بین ایران و کشورهای دریای سیاه باشد.

نخست وزیر گرجستان که قرار است در آینده نزدیک به ایران سفر کند، روحانی را نیز به تفلیس دعوت کرد.

> گزینه تکمیلی

طبق گفته کاخا گوگولاشویلی، مدیر مرکز مطالعات اتحادیه اروپا در بنیاد مطالعات استراتژیک و بین‌المللی گرجستان، بازار قفقاز جنوبی، با جمعیتی بیش از ۱۶ میلیون نفر، برای صادرکنندگان ایرانی چندان قابل توجه نیست.

قدرت خرید سه ایالت نیز نسبتاً پایین است.

آذربایجان، مانند ایران، کشوری با درآمد متوسط ​​بالا است، در حالی که ارمنستان و آذربایجان کشورهای با درآمد متوسط ​​پایین تر هستند.

ایران این فرصت را دارد که با شرکای بزرگی مانند چین و هند که نزدیک به ایران هستند تجارت کند. و البته اروپای غربی.» منطقه قفقاز را فقط می توان یک گزینه تکمیلی برای ایران یا به عنوان یک مسیر ترانزیتی در نظر گرفت.

وی افزود: «اگرچه ایران خلیج فارس و کانال سوئز را برای تجارت با غرب دارد، اما مسیرهای اضافی همیشه جذاب هستند.