نشست ۳+۳ همکاری قفقاز جنوبی در تهران؛ اهداف و منافع بازیگران

اقتصادآنلاین – مهدی فیض اللهی؛ وزرای خارجه کشورهای روسیه، ترکیه، آذربایجان و ارمنستان، به میزبانی وزیر خارجه ایران، برای حضور در دومین نشست «۳+۳»، امروز در تاریخ اول آبان ماه ۱۴۰۲در تهران تشکیل جلسه خواهند داد تا به بررسی مسائل منطقه قفقاز جنوبی و تلاش برای گسترش همکاری‌های منطقه‌ای بپردازند. از اهداف شکل گیری این گروه منطقه ای، حل مشکلات منطقه با حضور کشورهای منطقه و بدون دخالت کشورهای فرامنطقه‌ای و غربی است. مهم ترین هدف جمهوری اسلامی ایران از نشست ۳+۳ در تهران  بازگشت به منطقه قفقاز جنوبی خواهد بود که در جنگ دوم قره باغ غافلگیر شده و از تحولات آن دور مانده یا کنارگذاشته شده بود.

پس از انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۹۷۶، ایران  تحت تحریم های اقتصادی بین المللی قرار گرفت که به طور قابل توجهی توسعه و ثبات اقتصادی کشور را با چالش روبرو کرد. برنامه هسته ای ایران در کنار سیاست خارجی منطقه ای و تغییر وضع موجود آن، چالشی مهم برای جامعه بین المللی بوده است. که یکی از عوامل گسترش و طولانی شدن تحریم های اقتصادی بین المللی است. رهایی از محاصره اقتصادی، گسترش روابط سیاسی و اقتصادی بین المللی و حضور در سکوهای سیاسی منطقه ای و بین المللی به عنوان یک قدرت منطقه ای برای ایران بسیار مهم است. همه شرایط فوق به همراه عوامل دیگر منجر به افزایش علاقه ایران برای حضور فعال در پلت فرم همکاری منطقه ای قفقاز می شود.
در ۲۱ دسامبر ۲۰۲۱، اولین نشست کشورهای قفقاز جنوبی با سه قدرت منطقه ای در قالب  ۳+۳ در سطح معاونان وزیر امور خارجه در مسکو برگزار شد. این نشست با حضور مدیرکل وزارت امور خارجه از طرف ایرانی برگزار شد. لازم به ذکر است که علیرغم پیشنهاد به طرف گرجستانی برای شرکت در این نشست، آنها نپذیرفتند. حضور در پلتفرم ۳+۳ به دلایل متعدد برای گرجستان غیرقابل قبول و زیان آور است.چراکه ۲۰ درصد از خاک گرجستان توسط فدراسیون روسیه اشغال شده است که یکی از قدرت های پیشرو در قالب پیشنهادی محسوب می شود. جنگ روسیه و اوکراین بار دیگر خطرات پیش روی امنیت ملی گرجستان و تهدید تهاجم نظامی احتمالی روسیه را در دستور کار قرار داده است. پیش از این، وزیر امور خارجه روسیه در ۶ اکتبر ۲۰۲۱ به همراه همتای ایرانی خود در مورد تشکیل یک فرمت منطقه‌ای رایزنی کردند. همکاری های امنیتی و اقتصادی در منطقه، به این ترتیب به طرف های منطقه این فرصت را می دهد تا ارتباطات جدید اقتصادی و حمل و نقل موجود را باز کرده و گسترش دهند. برای جمهوری اسلامی ایرانی، مشارکت در قالب همکاری ۳+۳ به چند دلیل عامل جالب توجهی است:
دخالت فعال روسیه و ترکیه در جنگ دوم قره باغ و همچنین فاصله گرفتن از غرب، ایران را در موقعیت بدون بازیگری در منطقه جنوب قفقاز قرار داد که این امر نقش سیاسی ایران را به میزان قابل توجهی کاهش داد بنابراین مشارکت در آن به بازگشت ایران به ژئوپلیتیک قفقاز کمک می کند.در کنار این، یک کریدور ترانزیتی از مناطق آزاد شده قره باغ توسط آذربایجان در جنگ دوم قره باغ عبور می کرد و ترانزیت کالاهای ایرانی از طریق آن انجام می شد که بعد از جنگ دوم قره باغ این مسیر در دسترس ایران قرار ندارد که این نشست می تواند این مانع بررسی و در صورت مناسب بودن شرایط آن را حل کند. همکاری قفقاز جنوبی ۳+۳ به ایران فرصت بی نظیری برای بازگشت به منطقه به عنوان یک بازیگر منطقه ای پس از جنگ دوم قره باغ می دهد که قدرت سیاسی آن را از نظر منافع اقتصادی به طور قابل توجهی افزایش می دهد. از سوی دیگر، عادی سازی روابط ایران و آذربایجان به منظور دستیابی به منافع اقتصادی مشترک امکان پذیر خواهد بود که به نوبه خود امنیت کشور را تضمین می کند.

پلتفرم ۳+۳ در منطقه تلاشی برای تضعیف مواضع غرب است که به ایران این فرصت را می دهد تا با روابط جدید اقتصادی و سیاسی خود را به یک کشور مهم منطقه ای تبدیل کند. تمایل به شکستن محاصره اقتصادی، تضعیف نفوذ غرب و دسترسی به بازارهای اقتصادی جایگزین، منافع روسیه و ایران را همسو می کند.

یکی از اهداف اصلی سیاست خارجی ایران رهایی از محاصره اقتصادی غرب، تثبیت خود به عنوان یک کشور منطقه ای و ایجاد کریدورهای حمل و نقل بین المللی و از این طریق صادرات کالاها و منابع طبیعی ایرانی است. مشارکت در پلتفرم ۳+۳ همکاری قفقازجنوبی، دارای این فرصت است برای غلبه برکاهش محاصره اقتصادی غرب، تنوع بخشیدن به تولیدات صادراتی و در نهایت ایجاد یک پیوند شمال-جنوب و کریدور ترانزیتی خلیجفارس -دریای سیاه.

ایران از طریق گره های ترانزیتی نام برده می تواند منابع مهمی را به منطقه دریای سیاه و اروپا صادر کند، به همین دلیل است که قفقاز جنوبی، به ویژه بخش دریایی گرجستان، پلی است که آن را به کشورهای دریای سیاه و اروپا متصل می کند.

اجرای موفقیت آمیز پلتفرم همکاری قفقاز تحت عنوان ۳+۳، مسائل توسعه زیرساخت راه آهن را در دستور کار منطقه قرار خواهد داد. باعث تعمیق روابط اقتصادی، سیاسی، گردشگری، امنیتی کشورهای منطقه خواهد شد که فرصتی مضاعف برای طرف ایرانی است. در خاتمه میتوان گفت تمایل طرف ایرانی برای حضور فعال در پلتفرم همکاری ۳+۳ ناشی از منافع اقتصادی، سیاسی، ژئوپلیتیکی و امنیتی است. مناقشه روسیه و اوکراین امکان تجدید مذاکرات در مورد تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران و مسائل مربوط به برنامه هسته ای را در دستور کار قرار می دهد، با این حال، همچنان مسائل مشکل زا وجود دارد از جمله اینکه تا چه حد امکان جایگزینی منابع انرژی روسیه وجود دارد. با طرف ایرانی و اینکه روسیه و خود ایران در این مورد چه موضعی خواهند داشت. پلتفرم ۳+۳ قفقاز به ایران امکان دسترسی و اجرای پروژه های اقتصادی در قفقاز یا مناطق آسیا را می دهد و در عین حال، همکاری در منطقه فرصتی برای توسعه پایدار و ایمن ایجاد می کند.

همکاری قفقاز جنوبی در قالب۳+۳ منفاع دیگر کشورها به شکل زیر در پی خواهد داشت:

روسیه با پلتفرم همکاری قفقازجنوبی تلاش می کند تا حد امکان از نفوذ غرب در منطقه بکاهد، اما در عین حال با مشارکت قدرت های منطقه ای ترکیه و ایران. روسیه با این همکاری تلاش خواهد کرد تا به نیروی اصلی پیشرو در منطقه تبدیل شود و با مشارکت طرف های ترکیه ای و ایرانی در نهایت از نفوذ غرب کاسته و یک مرکز ثقل جایگزین در منطقه ایجاد کند.

برای طرف ارمنی حضور در همکاری ۳+۳ منافع بسیاری خواهد داشت؛ از یک سو فرصتی برای رشد اقتصادی ارمنستان ایجاد می کند و از سوی دیگر مسائل تامین منافع ملی ارمنستان را در دستور کار قرار می دهد و خطرات امنیتی را فعال می کند. همکاری۳+۳ قفقازجنوبی به ارمنستان این فرصت را می دهد تا از محاصره چند ساله خلاص شود، عادی سازی روابط ارمنستان آذربایجان و ارمنستان-ترکیه را تسهیل کند، کریدورهای ترانزیتی جدیدی را در منطقه بسازد که از سرزمین های ارمنستان می گذرد، بازسازی کند.

پلتفرم همکاری ۳+۳، ایجاد ترکیه به عنوان یک کشور منطقه ای و افزایش نقش سیاسی و اقتصادی ترکیه در روندهای جاری در منطقه را فراهم می کند. همچنین  به ترکیه اجازه می دهد تا به یک قطب انرژی تبدیل شود و ایجاد کریدورهای ترانزیتی جدید، ارتباطات اقتصادی و سیاسی را تشویق کند.

فرمت ۳+۳ فرصت قابل توجهی برای طرف آذربایجانی است؛ این کشوربا پیروزی در جنگ دوم قره باغ سود قابل توجه سیاسی و اقتصادی به رابه دست آورد. با توجه به اینکه آذربایجان تنها کشوری است که با همه کشورهای منطقه مرز زمینی دارد، تحقق ایده این همکاری این فرصت را به آن می دهد تا کریدورهای ترانزیتی جدیدی را احیا و توسعه کرده و یا ایجاد کند.