وضعیت عجیب فرونشست زمین در نوار ساحلی شرق خزر

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، یکی از دلایل اصلی پدیده فرونشست افزایش برداشت و استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است. شاید تصور عمده بر این است که مناطق ساحلی کمتر دچار این پدیده هستند، با این حال بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که بخشی از نوار ساحلی دریای خزر در محدوده شرق مازندران و خلیج گرگان با نرخ‌های بالای فرونشست مواجه شده است.

تصویری از نقشه وضعیت فرونشست در نوار ساحلی خزر در زیر قابل مشاهده است(مطابق راهنمای نقشه هر چقدر رنگ پهنه فرونشست تیره تر باشد نشان دهنده شدت بالاتر فرونشست خواهد بود):

تشدید فرونشست همزمان با خشکسالی و بیابان‌زایی

همانطور که در نقشه مشخص شده است نرخ فرونشست در محدوده شرق مازندران و خلیج گرگان در بسیاری از مناطق به بالای ۳۰ سانتی متر در سال رسیده است. این مسئله زنگ هشدار بسیاری جدی برای این مناطق محسوب می‌شود.

عمده علت فرونشست در سطح جهان و کشور ما به موضوع برداشت آب از سفره‌های آب زیر زمینی مربوط می‌شود. به طور معمول نیز فرونشست در سال‌های خشکسالی تشدید می‌شود.

به گفته صدیقی معاون فنی سازمان نقشه برداری کشور، حدود ۲۵۴ منطقه در کشور به عنوان پهنه فرونشست شناسایی شده که ویژگی‌های مختلف آنها از جمله وسعت و نرخ فرونشست در آنها مشخص است با این حال تا کنون نتوانستیم مدیریت خاصی برای مهار این پدیده در کشور اعمال کنیم. به گفته او اگر سال پرآبی داشتیم، نرخ فرونشست کاهش پیدا کرده، و اگر سال آبی معمولی یا کم‌آبی داشتیم، فرونشست بیشتر شده که این نشان می‌دهد ما هیچ کنترلی روی این پدیده نداشته‌ایم و از این جهت این موضوع برای ما نگران‌کننده است.

ضرورت ورود فوری به بحران فرونشست شرق خزر

با توجه به اینکه محدوده شرقی دریای خزر طی سال‌های اخیر درگیر موضوع خشکسالی و بیابان‌زایی بوده است، به نظر می‌رسد این عوامل سبب تشدید فرونشست شده است. در این خصوص باید در خصوص این محدوده سیل سال ۱۳۹۸ را نیز به خاطر بیاوریم.

با توجه به تشدید مشکلات زیست محیطی در این منطقه لازم است تا مسئولان کشوری و استانی توجه بسیاری ویژه‌تری نسبت به شرایط فرونشست داشته باشند چرا که در صورت تکرار شرایطی که در سال ۹۸ شاهد آن بودیم و با وجود تشدید وضعیت فرونشست ممکن است شاهد چالش‌های بیشتری باشیم.

زنگ خطر خاموش در دشت‌های ایران و ضرورت بازنگری در مدیریت منابع آب

فرونشست زمین یکی از جدی‌ترین مخاطرات ژئومورفولوژیک و محیط‌زیستی در ایران به‌شمار می‌رود که به‌ویژه در دهه‌های اخیر، با گسترش بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، به پدیده‌ای فراگیر و نگران‌کننده در بسیاری از دشت‌ها و مناطق پرجمعیت کشور بدل شده است. این پدیده در نتیجه‌ی کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی، برداشت بیش از حد از سفره‌های آبی، خشکسالی‌های پی‌درپی، بهره‌برداری نامتوازن از منابع طبیعی و ضعف در نظام برنامه‌ریزی و آمایش سرزمین شکل می‌گیرد.

فرونشست نه‌تنها تهدیدی برای زیرساخت‌های عمرانی، راه‌ها، خطوط ریلی، شبکه‌های انتقال انرژی و سکونتگاه‌های انسانی محسوب می‌شود، بلکه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به محیط‌زیست، کشاورزی و منابع طبیعی وارد می‌سازد. از سوی دیگر، در صورت تداوم روند فعلی، بازگشت‌پذیری سفره‌های آب زیرزمینی به‌شدت کاهش یافته و مخاطرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن، ابعاد گسترده‌تری به خود خواهد گرفت.

مدیریت پدیده فرونشست مستلزم رویکردی جامع و بین‌رشته‌ای است؛ راهکارهایی چون اصلاح الگوی کشت، اجرای برنامه‌های جدی برای کاهش مصرف آب، احیای قنوات، تغییر در سیاست‌های تخصیص منابع آبی، پایش مداوم زمین با استفاده از فناوری‌های نوین مانند سنجش‌ازدور و GPS، و نیز وضع مقررات محدودکننده برای بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی از جمله گام‌های مهم در این مسیر به شمار می‌روند. در کنار این اقدامات، آموزش عمومی و ارتقای آگاهی مسئولان و مردم درباره پیامدهای فرونشست، نقش مهمی در جلوگیری از تشدید بحران ایفا خواهد کرد.