کلیدِ تولید|تهدید سرمایه گذاری برای تولید با انقضای حکم طلایی قانون برنامه ششم
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، «کلیدِ تولید»، مجموعه‌ای از نشست‌های تخصصی و تحلیلی است که به‌صورت هفتگی توسط خبرگزاری تسنیم برگزار و منتشر میشود. این برنامه با دعوت از کارشناسان، تحلیل‌گران و فعالان حوزه سرمایه‌گذاری در بخش تولید، می‌کوشد با رویکردی جامع، وضعیت کنونی سرمایه‌گذاری در تولید، چالش‌ها و موانع پیش‌رو را در ابعاد اقتصادی، مالی، حقوقی و عملیاتی به‌طور دقیق بررسی و واکاوی کند. هدف «کلیدِ تولید»، شفاف‌سازی فرصت‌ها، ارائه راهکارهای کاربردی و ارتقای فضای کسب‌وکار در تولید ملی است. این سلسله‌نشست‌ها با بهره‌گیری از گفت‌وگوهای تخصصی، تحلیل داده‌های روز و تبادل تجربیات، مسیر توسعه پایدار سرمایه‌گذاری را هموار ساخته و به تقویت زنجیره ارزش تولید کمک می‌کند.
با توجه به اهمیت شعار سال «سرمایه‌گذاری برای تولید» و تمرکز بر رفع موانع تولید جهت ورودی سرمایه به این بخش، در چهارمین نشست، آقایان میرعبدالهیانی و صمد شفاهی ؛ فعالان اقتصادی در خصوص چالشهای تولید نکات خود را مطرح میکنند.
به صورت خلاصه در این میزگرد تاکید شد: “با پایان برنامه ششم توسعه(ماده ۱۶ قانون مذکور) و عدم درج حکم ممنوعیت واردات کالاهای خارجی دارای مشابه داخلی در قانون برنامه هفتم، حالا برخی پیشنهاد میکنند به جای ممنوعیت، از ابزارهایی چون تعرفه و ضوابط فنی برای مدیریت واردات استفاده شود؛ آن هم با رعایت حقوق واردکنندگان و الزامات قانونی مرتبط با بهبود فضای کسب‌وکار.” در ادامه، مشروح این گفت‌وگو را از نظر می‌گذرانید.
تسنیم: برخی دهه ۹۰ را یک دهه از دست رفته برای اقتصاد ایران تلقی میکنند، در این دهه به واسطه چالشهای بیرونی شاهد رشدهای اقتصادی نوسانی بودیم. در این بین به نظر میرسد با وجود چالشهای جدی مثل تورم بالای تولیدکننده دستاوردهایی هم برای بخشهای متخلف تولیدی به خصوص درحوزه تولیدات سطح میانی کشور رخ داده است.
شفاهی: هرچه به سالهای اخیر نزدیک‌تر می‌شویم، عمق تولید داخلی ما درحوزه تولیدات صنعتی به بیش از ۹۰ درصد رسیده است. این پیشرفت حاصل توانمندی فنی، سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌هایی بوده که در صنعت انجام شده است. اکنون میتوان گفت نیاز کشور، به‌ویژه در برخی بخشهای مرتبط با تولیدات صنعتی، به‌طور کامل از طریق تولیدکنندگان داخلی تأمین میشود – از طراحی تا تولید و مونتاژ.
اگر بخواهیم مقایسه‌ای داشته باشیم، در برخی کشورها، با خروج یک شرکت خارجی ممکن است کل یک صنعت دچار چالش شود. اما خوشبختانه در ایران، بعد از تحریم‌ها هیچ‌گونه خلل جدی در بسیاری از حوزه های صنعتی کشور ایجاد نشد.
تسنیم: چه صنایعی را برای این فضا میتوان مثال زد؟
شفاهی: صنعتی مثل آسانسور و پله‌برقی در ایران قدمتی نزدیک به ۱۰۰ سال دارد. اگر بخواهیم مرور کلی از روند این صنعت به خصوص در سالهای اخیر داشته باشیم، باید بگوییم که در یک دهه اخیر، شاهد رشد بسیار چشمگیری در این بخش بوده‌ایم. پیش از سال ۱۳۹۷، یا یکی دو سال قبل از آن، واردات در این حوزه در کشور رواج زیادی داشت. البته بخشی از تولیدات داخلی هم وجود داشت، اما بیشتر در سطح ساخت قطعات فلزی بود و خبری از نوآوری یا فناوری پیشرفته در آن سطح دیده نمی‌شد.
از سال ۱۳۹۷ به بعد، با توجه به تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی، فرصت رشد و تحول برای تولیدکنندگان داخلی فراهم شد. خوشبختانه ما در این حوزه، فعالان توانمند و باسواد داریم و با ورود نیروهای متخصص که بسیاری از آن‌ها تحصیلات دانشگاهی مرتبط دارند، صنعت وارد مرحله جدیدی شد.از آن زمان، ما شاهد توسعه در طراحی و ساخت اجزای کلیدی صنعت مذکور بوده‌ایم؛ از جمله طراحی و تولید موتورهای گیربکس، انواع تابلوهای کنترل و سایر اجزای مهمی که در عملکرد یک آسانسور نقش اساسی دارند. همچنین در حوزه‌هایی مانند ریخته‌گری ریل و قطعات ماشین‌کاری نیز به خودکفایی رسیده‌ایم.
تسنیم: درحوزه قانون گذاری حمایت مشخصی در این مسیر از تولیدکنندگان صورت گرفت؟
شفاهی: از سال ۱۳۹۸ به این‌سو، اتفاق مهمی هم در حوزه قانون‌گذاری رخ داد. ماده ۱۶ قانون برنامه ششم توسعه در مجلس تصویب شد که بر مبنای آن، اگر کالایی با کیفیت و قیمت مناسب در داخل تولید شود، اجازه واردات مشابه خارجی به آن داده نمی‌شود. این اقدام بسیار مؤثر بود، زیرا برای نخستین بار ارزش تولید داخلی را تثبیت کرد. به دنبال آن، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی صورت گرفت و کارخانه‌های بزرگی راه‌اندازی شدند، با نیت آن‌که طی ده سال آینده، بازار منطقه را نیز پوشش دهیم.
این مباحث مستند است؛ اگر بازدیدی از کارخانه‌ها یا واحدهای تولیدی صورت بگیرد، میتوان آثار این سرمایه‌گذاری‌ها را به‌وضوح مشاهده کرد. این قانون ابتدا به‌مدت ۳ سال اجرا شد، سپس مجلس برای دو سال دیگر آن را تمدید کرد. البته در این مدت، برخی واردات هم از مسیرهای خاص انجام می‌شد، اما به دلیل وجود قانون، عملاً امکان اجرایی شدن آن محدود بود.
در آن دوران، محصولات تولیدکنندگان داخلی به بازار عرضه شده بود و فصل برداشت فرارسیده بود. هرچند فرهنگ مصرف در کشور ما تمایل بیشتری به کالاهای خارجی داشت، اما به‌تدریج این نگاه تغییر کرد. امروزه مردم با برندهای ایرانی آشنا شده‌اند و به آن‌ها اعتماد دارند.
از سوی دیگر، محصولات تولیدشده استانداردهای لازم را نیز کسب کرده‌اند. این استانداردها، علاوه‌بر ملی بودن، مطابق با استانداردهای جهانی هم هستند. در نتیجه، کیفیت تولیدات بالا رفت، رضایت مصرف‌کننده جلب شد و قیمت نهایی نیز متناسب و رقابتی باقی ماند.
تسنیم: اجازه بدهید از زوایه دیگری به موضوع نگاه کنیم، وضعیت سیاستهای حمایت از تولید به چه شکل است؟
میرعبدالهیانی: ما در جمهوری اسلامی از ابتدا تا امروز، همواره با یک سیاست «یک بام و دو هوا» مواجه بوده‌ایم. در دوران جنگ، شرایط اقتصادی اجازه نمی‌داد واردات شکل بگیرد و همین موجب شد برخی بخشهای تولیدی تقویت شوند. اما بعد از جنگ، در دولت آقای رفسنجانی، سیاست باز کردن درهای بازار به روی کالاهای خارجی در پیش گرفته شد. من مخالف تعامل با کشورها نیستم، اما هر کاری باید در زمان مناسب خودش انجام شود. وقتی یک گیاه را کاشته‌اید و به ثمر نشسته، باید مراقبش باشید، نه اینکه با یک تصمیم ناگهانی همه زحمات را از بین ببرید.
متأسفانه طی همه این سال‌ها، این رفت‌وبرگشت در سیاست‌ها ادامه داشته است. وقتی دولت پولدار بوده، گفته‌اند «بیا وارد کن»، وقتی بی‌پول شده، گفته‌اند «تولیدکننده عزیز، حالا نوبت شماست». در حالی که رهبری طی ۱۴ یا ۱۵ سال اخیر دائماً بر تولید تأکید کرده‌اند. خود ایشان ممکن است سابقه عملی در تولید نداشته باشند، اما به‌خوبی دریافته‌اند که حیات کشور به تولید وابسته است.
با این حال، در دولت‌های مختلف، نگاه به تولید متغیر و پرنوسان بوده است. مثلاً در دوره آقای روحانی، شاهد بودیم که حتی برای دریافت واکسن، شرط گذاشته شد و به‌نوعی در سایر زمینه‌ها هم همین نگاه وجود داشت. یا در زمان دولت هشتم، نرخ سود بانکی برای بخش تولید ۱۹ درصد تعیین شد که رشد نسبی داشت؛ در حالی که تولید به سرمایه‌گذاری نیاز دارد و باید از سود بانکی معاف باشد.
تسنیم: امروز دقیقا چه مشکلی در حوزه حمایت از سرمایه گذاران مرتبط با تولیدات صنعتی ایجاد شده است؟
شفاهی: از ابتدای سال ۱۴۰۳، ناگهان قانونی که از تولید داخلی حمایت می‌کرد، کنار گذاشته شد. این در حالی بود که در بدنه وزارت صمت و حتی برخی از نهادهای نظارتی، همچنان افرادی بودند که در عمل، می‌دیدیم محصولات خارجی – آن هم با برندهای بعضاً ناآشنا و بدون اصالت – وارد کشور میشود و به‌راحتی در بازار عرضه میشود.
خب، در چنین شرایطی، تولیدکننده‌ای که شاید میلیاردها تومان برای زیرساخت، جذب نیرو و اشتغال‌زایی هزینه کرده، با یک شوک جدی روبه‌رو میشود. ناگهان درهای واردات باز شده و محصولات خارجی وارد میشود. این تولیدکننده چه باید بکند؟ فقط دو راه پیش‌رو دارد: یا باید تعرفه‌ها افزایش یابد تا تولید داخل بتواند رقابت کند، یا باید تولید را رها کند.
ما همیشه گفته‌ایم اگر قرار است رقابت باشد، این رقابت باید عادلانه باشد. شما نمی‌توانید چشم و دست تولیدکننده داخلی را ببندید و بگویید حالا وارد میدان شو. این رقابت نیست، نوعی بی‌عدالتی است. مواد اولیه‌ای که در اختیار تولیدکننده داخلی قرار می‌گیرد، اغلب از قیمت جهانی گران‌تر است. حتی مواد اولیه‌ای که در داخل کشور تولید میشود، باز هم قیمتش از نرخ جهانی بالاتر است.
در برخی موارد قیمت مواد اولیه داخلی بین ۲۰ تا ۴۰ درصد بالاتر از قیمت‌های جهانی است. این در حالی است که در بازار رقابتی جهانی، حتی یک درصد اختلاف هم اهمیت دارد، چه برسد به ۳۰ یا ۴۰ درصد.
تسنیم: اخیرا مباحثی در خصوص ناترازی انرژی مطرح میشود، یا بحران نیروی کار متخصص، به نظر شما مشکلات اساسی حوزه تولیدات صنعتی چیست؟
شفاهی: می‌گویند شما انرژی ارزان دارید. بله، اما واقعیت این است که ما انرژی نداریم! دو روز برق نداریم، چهار روز گاز نداریم. بعضی از کارگاه‌های ما هفته‌ای فقط چند روز می‌توانند تولید داشته باشند. بنابراین این «مزیت» انرژی، عملاً به یک چالش تبدیل شده است.
در مورد نیروی انسانی هم می‌گویند ایران نیروی کار ارزان دارد. اما آیا با حقوق‌های مصوب و موجود، میتوان نیروی کار جذب کرد؟ واقعاً خیر. امروز جوان‌ها با توجه به رشد مشاغل اینترنتی و پلتفرم‌های درآمدزا، دیگر حاضر نیستند با حقوق پایه در کارخانه کار کنند. می‌گویند اگر قرار است ۲۰ میلیون تومان حقوق بگیریم، چرا باید در تولید زحمت بکشیم؟ می‌رویم با یک موتور یا ماشین، درآمد بیشتری کسب می‌کنیم.
الان واحدهای تولیدی واقعاً با بحران نیروی انسانی مواجه‌اند. این خودش موضوعی است که نیازمند بحث مفصل و جداگانه‌ای است. اما خلاصه بگویم، از ابتدای ۱۴۰۳ به‌نوعی مسیر واردات باز شد؛ اما نه به‌صورت شفاف. از مسیرهای نیمه‌رسمی، مجوزهایی صادر شد. گفتند این کالاها بدون برند هستند، یا تحت عناوینی دیگر. این در حالی است که قانون متوقف شده، اما واردات به‌طور عملی در حال انجام است.
تسنیم: در دولت جدید هم خیلی روی مشورت با بخش خصوصی در تنظیم مقررات تاکید میشود، آیا در واقعیت این مسیر به درستی طی میشود؟
میرعبدالهیانی: من به عنوان تولیدکننده و سرمایه گذار در حوزه تولیدات صنعتی، بیش از ۵۰ سال است که تولیدکننده‌ام. از آموزش در ذوب‌آهن گرفته تا تولید در زیرزمین خانه‌ام و بعد راه‌اندازی چند کارخانه. مقصود این است که در این حوزه تولیدات صنعتی تجربه کافی داریم. اگر گوش شنوا وجود داشته باشد، مطمئن باشید که می‌توانیم نتایج بسیار خوبی بگیریم.
تسنیم: پیش تر با بخش خصوصی مرتبط با تولید برای ورود کالاهای صنعتی هماهنگی به عمل میآمدف امروز وضعیت به چه شکل است؟
شفاهی: تنها راه این است که دقیقاً همان‌طور که مقام معظم رهبری تأکید کردند، هر کالایی که امکان تولید آن در داخل کشور وجود دارد، باید ورودش ممنوع شود. ما باید با قاطعیت این واژه «ممنوعیت» را تکرار کنیم. بحث «کارتابل فنی» دقیقاً ناظر به همین موضوع است؛ یعنی چه؟ یعنی همان قانونی که سال‌ها وجود داشت: محصولی که در داخل کشور تولید میشود، نباید اجازه واردات داشته باشد.
مثلاً وزارت صمت پیش‌تر از انجمن ما استعلام می‌گرفت: “یک متقاضی درخواست واردات ۱۰ دستگاه آماده مصرف دارد؛ آیا در کشور تولید میشود؟” ما بررسی می‌کردیم و پاسخ می‌دادیم: “بله، این محصول با همین مشخصات در کشور تولید میشود.” خب در چنین شرایطی چه توجیهی برای واردات می‌ماند؟ چرا باید کارگاه‌های ما تعطیل شوند تا آن‌طرف دنیا، کارگر چینی یا اروپایی یا آمریکایی در رفاه باشد، اما نیروی کار ایرانی بیکار شود؟
این فقط یک مسئله تولیدی نیست؛ تبعات اجتماعی بسیار سنگینی دارد. اگر کارخانه‌ای با ۲۵۰۰ نفر نیرو به دلیل بی‌توجهی به تولید داخلی تعطیل شود، معنایش این است که ۲۵۰۰ خانواده آسیب می‌بینند. این بحران اجتماعی است، نه صرفاً اقتصادی.
ما بارها تأکید کرده‌ایم که سیستم کارتابل فنی باید دوباره فعال شود. یعنی به‌صورت الزام‌آور از تولید داخلی استعلام گرفته شود و اگر مشابه داخلی وجود دارد، اولویت با آن باشد. اگر نبود، آن زمان درباره واردات تصمیم‌گیری شود. خیلی مواقع تولیدکننده نیاز به واردات یک قطعه کوچک برای تکمیل محصول دارد. مثلاً یک خط تولید منتظر بلبرینگی است که باید وارد شود. اما دولت می‌گوید: “برای اختصاص ارز باید ۸۰ روز صبر کنی!” واردکننده ۱۲۰ روز! خب نیم‌سال از بین می‌رود، خط تولید می‌خوابد. این یعنی شما اولویت را به تولید نداده‌اید.
تسنیم: برای حفظ وضعیت موجود در حمایت از تولید خود بخش خصوصی چه اقداماتی صورت داده است؟
میرعبداللهیانی: در همین بحران‌های منطقه‌ای اخیر، اگر ما این توان نظامی را نداشتیم، اگر اقتدار ما در تکنولوژی نظامی متکی به تولید داخلی نبود، امروز شاید اصلاً چنین امنیت و ثباتی نداشتیم که اینجا بنشینیم و گفتگو کنیم. اقتدار، برآمده از تولید است. تولید، پایه اقتصاد است. اقتصاد که قوی شد، سیاست و امنیت هم قوی میشود.
در کشورهای همسایه حتی نمی‌توانند یک وسیله ساده بسازند. زیرساخت صنعتی ندارند. ما اما زیرساخت داریم، ولی سیاست‌گذاری‌ها ضعیف است. همه مسئولان را از ارگان‌ها گرفته تا نهادهای دولتی، مجلس، قوه قضائیه بارها مطلع کرده‌ایم. نامه پشت نامه. ما نمی‌خواهیم وقت تلف کنیم؛ باید این موضوعات عملیاتی شوند.
نمایندگان مجلس باید این موضوعات را به شکل قانون دربیاورند، با نگاه ملی. این‌ها حرف یک گروه خاص نیست. نه فقط تولیدکننده، بلکه مصرف‌کننده هم در بلندمدت سود خواهد برد. شاید یک عده‌ای دنبال محصولات لوکس باشند، اما واقعاً چند درصد از مردم توان خرید چنین کالاهایی را دارند؟ مردم نیاز به کالاهای ضروری دارند. ما باید نیاز اکثریت را تأمین کنیم، نه خواسته اقلیت مرفه را.
خیلی از تولیدکننده‌ها حاضرند کشور را ترک کنند. کشورهای منطقه پیشنهاد می‌دهند که «بیایید اینجا، مالیات نده، زمین بگیر، حمایت می‌کنیم.» اما تولیدکننده ایرانی می‌گوید: «من عاشق این خاکم، برای آینده بچه‌هام اینجا ماندم.» این‌ها سربازان اقتصادی کشورند. اما وقتی می‌خواهند وام بگیرند، با هزار مرحله، پیچ‌و‌خم، بروکراسی، و در نهایت ناامیدی مواجه می‌شوند.
تعرفه‌گذاری سیاستی است که حتی قدرت‌های اقتصادی جهان هم به آن برگشته‌اند. سال‌ها گفتند تعرفه‌ها را بردارید، یکپارچه‌سازی کنید، بازارها را باز کنید. نتیجه چه شد؟ صنایع داخلی پوک شدند. چین با استفاده از سیاستهای حمایتی خودش، بازارهای جهانی را گرفت. حالا کشورهای غربی خودشان دارند تعرفه می‌گذارند تا صنایع‌شان را نجات دهند. پس چرا ما باید چشم‌بسته سیاست آن‌ها را دنبال کنیم؟
اگر ادامه پیدا کند، ما از بین می‌رویم. وقتی کالای چینی با آن قیمت وارد میشود، با آن یارانه پنهانی که دولت چین به آن می‌دهد، تولیدکننده ایرانی نمی‌تواند رقابت کند. ما نه یارانه می‌گیریم، نه حمایت واقعی داریم، تازه باید مالیات، بیمه، سود بانکی و ده‌ها هزینه دیگر بدهیم.
تسنیم: شما که تجربه ۵۰ سال فعالیت در تولید را دارید، فکر می‌کنید ریشه اصلی مشکل کجاست؟ چرا سیاست‌گذاری‌ها ثبات ندارد؟ چرا یک زمان حمایت میشود، زمان دیگر نه؟
میرعبداللهیانی: بعد از فروپاشی شوروی، تجارت جهانی شکل جدیدی گرفت. گفتند هر کشوری در حوزه‌ای که توان دارد، رشد کند. چین آمد و قرن بیست را در تولید قبضه کرد. ایده از غرب، تولید از شرق. غرب گفت ما تکنولوژی می‌فروشیم، شما تولید کنید. حتی تولید فولاد را در اروپا ممنوع کردند به خاطر محیط‌زیست، و ما شدیم جزو ۱۰ کشور اول تولید فولاد جهان. خب این برای ما هم فرصت است، هم تجربه.
اما درباره تعرفه… خود آمریکا که پرچم تجارت آزاد را بالا برده بود، وقتی فولاد ژاپنی بازارش را گرفت، تعرفه گذاشت. این فقط مربوط به ترامپ نیست، سابقه دارد. همه جا دنیا، وقتی تولید داخلی تهدید شود، تعرفه گذاشته میشود. پس این کار عقلانی است، تجربه‌شده است.
ما یک سرمایه انباشته هم داریم به نام بازار. این بازار دست دولت نیست. همان‌طور یک مسئول ارشد در زمان دفاع مقدس گفت: «۳۰۰ نفر سه برابر دولت پول دارند». بعدتر آقای احمدی‌نژاد گفت: «۳۰۰۰ نفر چند برابر دولت ثروت دارند». این سرمایه اگر کنترل نشود، فساد می‌آورد. هر جا ورود کند، قیمت‌ها را بالا می‌برد، تولید را نابود می‌کند.آن چیز که مشخص است این است که این سرمایه باید به مسیر درست هدایت شود.
[انتهای پیام]
منبع: تسنیم