آشکار شد: ذخایر آب اروپا به‌علت فروپاشی اقلیمی در حال خشک شدن
انحصاری: پژوهشگران UCL (دانشگاه کالج لندن) دریافتند که بخش‌های وسیعی از جنوب اروپا در حال خشک شدن هستند و پیامدهای گسترده‌ای دارند
Rachel Salvidge
تحلیل جدیدی که از دو دهه داده‌های ماهواره‌ای استفاده می‌کند، نشان می‌دهد که بخش‌های وسیعی از ذخایر آب اروپا در حال خشک شدن‌اند؛ ذخایر آب شیرین در سراسر جنوب و مرکز اروپا، از اسپانیا و ایتالیا تا لهستان و برخی نواحی بریتانیا، در حال کاهش است.
دانشمندان دانشگاه کالج لندن (UCL) به‌همراه Watershed Investigations و روزنامه The Guardian، داده‌های ماهواره‌ای سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۲۴ را که تغییرات میدان گرانشی زمین را ثبت می‌کردند، تجزیه و تحلیل کردند.
از آنجا که آب وزن زیادی دارد، تغییرات در آب‌های زیرزمینی، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، رطوبت خاک و یخچال‌ها در سیگنال نمایان می‌شوند؛ این امکان را به ماهواره‌ها می‌دهد تا به‌طور مؤثری «وزن» آب ذخیره‌شده را بسنجند.
نتایج عدم تعادل واضحی را نشان می‌دهند: شمال و شمال‑غرب اروپا — به‌ویژه اسکاندیناوی، برخی مناطق بریتانیا و پرتغال — مرطوب‌تر شده‌اند، در حالی‌که بخش‌های وسیعی از جنوب و جنوب‑شرق، شامل برخی مناطق بریتانیا، اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، سوئیس، آلمان، رومانی و اوکراین، در حال خشک شدن‌اند.
پژوهشگران می‌گویند که فروپاشی اقلیمی به وضوح در داده‌ها مشهود است. «وقتی داده‌های کل ذخایر آب زمینی را با مجموعه داده‌های اقلیمی مقایسه می‌کنیم، روندها به‌طور کلی هم‌راستا هستند»، محمد شمس‌الدوحه، استاد بحران آب و کاهش ریسک در UCL، گفت.
شمس‌الدوحه گفت: این باید «هشدار بیداری» برای سیاست‌مدارانی باشد که هنوز نسبت به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای شکاک هستند. «ما دیگر درباره محدود کردن گرم شدن به ۱٫۵ °C صحبت نمی‌کنیم؛ به‌نظر می‌رسد به سمت ۲ °C بالاتر از سطوح پیش‌صنعتی می‌رویم و اکنون پیامدهای آن را می‌بینیم.»
پژوهشگر دکتری آریفین، ذخایر آب زیرزمینی را از داده‌های کلی ذخایر آب زمینی تفکیک کرد و دریافت که روندهای این منابع آب مقاوم‌تر، تصویر کلی را بازتاب می‌دهند؛ این امر تأیید می‌کند که بخش عمده‌ای از ذخایر مخفی آب شیرین اروپا در حال استخراج است.
روندهای بریتانیا ترکیبی هستند. شمس‌الدوحه گفت: «به‌طور کلی، غرب کشور مرطوب‌تر می‌شود، در حالی‌که شرق خشک‌تر می‌شود و این نشانه قوی‌تر می‌گردد.»
«اگرچه مجموع بارش ممکن است ثابت یا حتی کمی در حال افزایش باشد، الگو در حال تغییر است. ما شاهد بارش‌های سنگین‌تر و دوره‌های طولانی‌تری از خشکسالی، به‌ویژه در تابستان، هستیم.»
آب زیرزمینی به‌عنوان منبعی با مقاومت بالاتر در برابر تغییرات آب‌وهوایی نسبت به آب سطحی شناخته می‌شود، اما بارش‌های سنگین تابستانی اغلب به‌معنای از دست دادن بیشتر آب به‌صورت روان‌سازی و سیل‌های ناگهانی است؛ در حالی‌که فصل تجدید آب زیرزمینی در زمستان ممکن است کوتاه‌تر شود، او افزود.
«در جنوب‑شرق انگلستان، جایی که آب زیرزمینی حدود ۷۰٪ آب عمومی را تامین می‌کند، این تغییرات الگوی بارش می‌توانند چالش‌های جدی ایجاد کنند.»
بر اساس داده‌های آژانس محیط زیست اروپا، کل مقدار آب استخراج‌شده از سطح و زیرزمینی در اتحادیه اروپا بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ کاهش یافت، اما برداشت آب زیرزمینی ۶٪ افزایش یافت؛ این افزایش به تأمین آب عمومی (۱۸٪) و کشاورزی (۱۷٪) نسبت داده می‌شود.
این منبع بحرانی است: در بین کشورهای عضو، آب زیرزمینی در سال ۲۰۲۲، ۶۲٪ از کل تأمین آب عمومی و ۳۳٪ از تقاضای آب کشاورزی را تشکیل می‌داد.
سخنگویی از کمیسیون اروپا گفت استراتژی مقاومت آب این نهاد «هدف دارد به کشورهای عضو کمک کند تا مدیریت منابع آب خود را با تغییرات اقلیمی منطبق سازند و به فشارهای انسانی پاسخ دهند».
این استراتژی هدف دارد یک «اقتصاد هوشمند آب» ایجاد کند و همراه با توصیه کمیسیون در زمینه کارآمدی آب است که خواستار بهبود کارآمدی به میزان «حداقل ۱۰٪ تا سال ۲۰۳۰» است. با توجه به سطوح نشت آب که در چارچوب اتحادیه از ۸٪ تا ۵۷٪ متفاوت است، کمیسیون می‌گوید کاهش خسارت‌های لوله‌ای و نوسازی زیرساخت‌ها ضروری خواهد بود.
هانا کلک، استاد هیدرولوژی دانشگاه ریدینگ، گفت: «نگران‌کننده است که این روند بلندمدت را می‌بینیم؛ چرا که اخیراً با خشکساری‌های بسیار بزرگی مواجه شدیم و همواره می‌شنویم که این زمستان بارش کمتری نسبت به معمول خواهد داشت و ما هم‌اکنون در وضعیت خشکساری قرار داریم.»
«بهار و تابستان آینده، اگر بارش لازم را دریافت نکنیم، پیامدهای شدیدی برای ما در انگلستان به‌وجود خواهد آمد. ما با محدودیت‌های شدید آب روبه‌رو خواهیم شد که زندگی همه را به‌طور چشمگیری دشوار می‌کند.»
آژانس محیط زیست پیش از این به انگلستان هشدار داده است که برای ادامه خشکساری تا سال ۲۰۲۶ آماده شود، مگر اینکه در پاییز و زمستان بارش قابل‌توجهی رخ دهد.
وزیر آب، اِما هاردی، گفت: «فشار فزاینده‌ای بر منابع آب ما وارد است. به همین دلیل این دولت اقدامات قاطع اتخاذ می‌کند، از جمله ایجاد نه مخزن جدید برای تضمین مقاومت آب در طولانی‌مدت.»
اما به‌سادگی «وعده ساخت مخازن بسیار بزرگ که تا چند دهه آینده عملیاتی نشوند»، به گفته کلک، مشکلی را فوراً حل نخواهد کرد.
او گفت: «ما باید بر بازیابی آب، کاهش مصرف آب از ابتدا، جداسازی آب شرب از منابع آب بازیافتی که می‌توانیم استفاده کنیم، بهره‌گیری از راه‌حل‌های مبتنی بر طبیعت و بازنگری در روش ساخت و سازها تمرکز داشته باشیم.»
«ما به‌اندازه کافی سریع این اقدامات را انجام نمی‌دهیم تا نسبت به این روندهای بلندمدت همگام بمانیم.»
شمس‌الدوحه می‌گوید که روند خشکسالی اروپا تأثیرات «پراهمد» بر امنیت غذایی، کشاورزی و اکوسیستم‌های وابسته به آب، به‌ویژه زیستگاه‌های تغذیه‌شده توسط آب زیرزمینی خواهد داشت. او افزود که کاهش ذخایر اسپانیا می‌تواند به‌طور مستقیم بر بریتانیا تأثیر بگذارد، چرا که این کشور به‌طور فراوانی به میوه‌ها و محصولات کشاورزی اسپانیا و سایر کشورهای اروپایی وابسته است.
انواع اثرات اقلیمی که مدت‌ها در جنوب جهان، از جنوب آسیا تا آفریقا و خاورمیانه مشاهده می‌شدند، هم‌اکنون «بسیار نزدیک به خانه» شده‌اند، به‌طوری که تغییرات اقلیمی «به وضوح خود اروپا را تحت تأثیر قرار می‌دهد».
شمس‌الدوحه گفت: «باید بپذیریم که تغییرات اقلیمی واقعی است، در حال رخداد است و ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد»؛ او خواستار مدیریت بهتر آب و پذیرش «ایده‌های جدید و حتی غیرمتعارف»، از جمله جمع‌آوری فراگیر آب باران در کشورهایی همچون بریتانیا، شد.
در سطح جهانی، نقاط داغ خشک‌شدن در خاورمیانه، آسیا، آمریکای جنوبی، در سواحل غربی ایالات متحده و در نواحی وسیعی از کانادا در حال ظهور هستند؛ گرین‌لند، ایسلند و اسوالبارد نیز روندهای خشکسالی چشمگیری را نشان می‌دهند.
در ایران، تهران به «روز صفر» نزدیک می‌شود؛ زمانی که هیچ آب شیرینی در دسترس نخواهد بود و محدودیت آب در حال برنامه‌ریزی است. رئیس‌جمهور کشور، مسعود پزشکیان، گفته است که اگر این محدودیت‌ها شکست بخورد، ممکن است مجبور به خالی‌کردن تهران شود.