چگونه مالیات کربن جدید اروپا بر کالاهای وارداتی، تجارت جهانی و عادات خرید ما را تغییر میدهد
برای ساکنان اتحادیهٔ اروپا، قیمت خودرو بعدی، بازسازی خانه و حتی محصولات محلی ممکن است بهزودی بازتابی از سیاست اقلیمی باشد که بسیاری حتی از آن خبر ندارند. این مقررهٔ جدید که بهطور کامل از روز سال نو به اجرا میرسد، تنها صنایع سنگین را هدف نمیگیرد؛ بلکه بر کالاهای روزمره تأثیر میگذارد که اکنون هنگام ورود به اروپا با هزینهٔ کربن افزودهای مواجه میشوند.
سازوکار تنظیم مرز کربن (CBAM) برای بسیاری از کالاهای وارداتی قیمت کربن اعمال میکند – به این معنی که واردکنندگان مستقر در اتحادیهٔ اروپا باید هزینهٔ گازهای گلخانهای منتشر شده در فرآیند تولید برخی مواد با شدت کربن بالا را پرداخت کنند.
اگر کالاها از کشورهایی با قوانین اقلیمی ضعیفتر وارد شوند، هزینهٔ اعمالشده بیشتر خواهد بود. برای فروش به اتحادیهٔ اروپا، تولیدکنندگان بهطور مؤثری باید نشان دهند که محصولاتشان کربنزیاد نیستند.
هدف این است که شرکتها را از انتقال تولیدشان به مکانهای با مقررات سستتر منع کند، تا رقابت منصفانهای بین شرکتهای اتحادیهٔ اروپا و غیر‑اتحادیهٔ اروپا تضمین شود و همزمان موجب تشویق به کربنزدایی جهانی گردد.
پس از مرحلهٔ آزمایشی، تعهدات پرداخت کامل از ۱ ژانویهٔ ۲۰۲۶ آغاز میشود؛ در این زمان واردکنندگان ملزم به خرید گواهیهای CBAM برای پوشش انتشارهای نهفته در کالاهایی چون آهن و فولاد، آلومینیوم، سیمان، کودها، هیدروژن و (در نهایت) برق خواهند شد.
اگرچه این یک سیاست اقلیمی اتحادیهٔ اروپا است، بهنظر میرسد CBAM تحولساز در تجارت جهانی باشد. کشورهایی که به صادرات به اتحادیهٔ اروپا وابستهاند ممکن است مجبور شوند سرمایهگذاریهای پرهزینهای در فناوریهای پاکتر و ردیابی بهتر انتشار گازها انجام دهند، وگرنه خطر از دست دادن سهم بازار را دارند. دولت بریتانیا برنامه دارد نسخهٔ خود از CBAM را در سال ۲۰۲۷ معرفی کند – هرچند هنوز مشخص نیست این نسخه چگونه با نسخهٔ اتحادیهٔ اروپا مرتبط میشود.
یک تحول مثبت در حال وقوع است: شرکتهای بیشتری بهدقت انتشار گازهای گلخانهای خود را اندازهگیری و گزارش میکنند، در پاسخ به تقاضای روزافزون برای دادههای قابل اعتماد کربن. در همین زمان، تعدادی از کشورها سامانههای قیمتگذاری کربن خود را معرفی مینمایند تا با اتحادیهٔ اروپا همراستا باشند و رقابتپذیری صادراتشان را حفظ کنند.
مراکش نمونهای بارز است: قانون مالی ۲۰۲۵ این کشور بهتدریج مالیات کربن را از ژانویهٔ ۲۰۲۶ معرفی میکند. چون شرکتهای مراکش پیش از این در داخل کشور هزینهٔ کربن را پرداخت میکنند، انتظار میرود صادرات آنها بتوانند از هزینههای اضافی CBAM در مرز اتحادیهٔ اروپا صرفنظر کنند و این امر به حفظ رقابتپذیری آنها کمک میکند.
در بسیاری از کشورها، CBAM همچنین باعث تسریع علاقه به انرژیهای تجدیدپذیر و فرآیندهای صنعتی سبزتر میشود. برخی این را نه تهدید، بلکه فرصتی برای جذب سرمایهگذاری و جایگاهگیری بهعنوان مراکز تولید کمکربن میدانند.
با این حال، این سازوکار هنوز مورد بحث است. برای کسبوکارها، CBAM پیچیده و از نظر اداری سنگین است. شرکتها به سامانههای مقاومی برای اندازهگیری انتشارهای نهفته، جمعآوری دادههای تأمینکنندگان و تولید اعلامیههای محیطزیستی محصول نیاز دارند. بسیاری از آنها همچنین به قراردادهای جدید انرژی تجدیدپذیر برای کاهش اثر کربنی خود نیاز خواهند داشت.
در سطح جهان، CBAM با انتقادات شدیدی روبهرو شده است. هند و چین آن را «حمایتگرای سبز» مینامند و استدلال میکنند که فشار ناعادلانهای بر اقتصادهای در حال توسعه وارد میکند. همزمان، اتحادیهٔ اروپا هنوز بودجهٔ اختصاصی برای کمک به صادرکنندگان در کشورهای با درآمد پایین برای سازگاری ایجاد نکرده است. بدون این حمایت، ممکن است این سازوکار به نتایج مورد انتظار نرسد.
مصرفکنندگان چه میشود؟
اگرچه CBAM عمدتاً بر صنعت هدفگذاری میشود، اثرات موجی آن به مصرفکنندگان در اتحادیهٔ اروپا نیز خواهد رسید. واردکنندگان بهاحتمال زیاد نتوانند تمام هزینهٔ افزوده را جذب کنند؛ به این معنی که قیمتها احتمالاً افزایش خواهد یافت – بهویژه برای کالاهایی که بهصورت عمده به فولاد، آلومینیوم یا سیمان وابستهاند. این میتواند به معنای هزینههای بالاتر اروپا برای خودروها، لوازم خانگی، الکترونیک، مواد ساختمانی و بهطور غیرمستقیم برای تولید مواد غذایی (از طریق کودها) باشد.
در همان زمان، CBAM میتواند شفافیت بیشتری را به ارمغان آورد. از آنجا که واردکنندگان ملزم به گزارش انتشارهای نهفته در کالاهای خود هستند، ممکن است مصرفکنندگان در نهایت اطلاعات واضحتری دربارهٔ تأثیرات اقلیمی کالاهای خریداریشده به دست آورند.
این سازوکار همچنین از طریق فروش گواهیها درآمدهای اتحادیهٔ اروپا را تأمین میکند. این منابع انتظار میرود از خانوارهای آسیبپذیر در بسیاری از کشورهای اروپایی حمایت نمایند، همچنین به تأمین مالی فناوریهای پاک و بهبود بهرهوری انرژی کمک کنند. نحوهٔ استفاده از این وجوه برای پذیرش عمومی مالیات جدید کربن در اروپا امری حیاتی خواهد بود.
حتی پیش از اجرای کامل، CBAM در حال بازسازی زنجیرههای تأمین و تأثیرگذاری بر سیاستهای دولتی فراتر از مرزهای اروپا است. این میتواند باعث بروز منازعات تجاری شود، صادرکنندگان را به پذیرش قیمتگذاری کربن ترغیب کند و نیاز به سرمایهگذاری اقلیمی بیشتر برای حمایت از کشورهای در حال توسعه که در دورهٔ گذار صنعتی سبز هستند، برجسته نماید.
برای بسیاری از مصرفکنندگان اروپایی، این بهمعنی افزایش تدریجی قیمتها خواهد بود – و احتمالاً به تصمیمات خرید آگاهانهتر از نظر اقلیمی منجر میشود. در پسزمینه، این نشانگر تحول قابلتوجهی در چگونگی محاسبهٔ کربن در تجارت جهانی و نحوهٔ دسترسی سیاستهای اقلیمی به زندگی روزمره مردم است.