بحران شغلی: بدون رفع سریع

رئیس‌جمهور حسن روحانی در آوریل گذشته گفت که دولتش تلاش خواهد کرد تا نرخ تورم را تک رقمی کند. این وعده در ژوئن ارائه شد. در ردیف بعدی بیکاری و نحوه مقابله با صف های بیکاری بود.

آمارهای مرکز آمار ایران نرخ بیکاری در تابستان را ۱۲.۷ درصد اعلام کرد. این رقم نسبت به تابستان گذشته ۱.۸ درصد بیشتر و در مقایسه با سه ماهه قبل (۲۰ مارس تا ۲۰ ژوئن ۲۰۱۶) ۰.۵ درصد افزایش داشته است.

طبق آمار SCI، ۳.۳۳ میلیون ایرانی در سه ماهه دوم بیکار بودند. همچنین نشان می‌دهد که ۱۰.۴ درصد مردان و ۲۱.۸ درصد زنان در سنین ۱۰ سال و بالاتر در این دوره کار نداشته‌اند.

نرخ بیکاری در مناطق شهری ۱۴.۴ درصد و در مناطق روستایی ۷.۹ درصد بوده است. بیکاری در بین زنان در مقایسه با مردان و در میان شهرنشینان بیشتر بود.

نرخ بیکاری جوانان، یعنی نسبت جمعیت بین ۱۵ تا ۲۹ سال، در تابستان به ۲۶.۷ درصد رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳.۳ درصد افزایش و نسبت به سه ماهه گذشته ۱.۸ درصد افزایش داشته است.

SCI نرخ مشارکت نیروی کار در سه ماهه دوم را – نسبت جمعیت ۱۰ ساله و بالاتر که از نظر اقتصادی فعال هستند یا به دنبال کار هستند – ۴۰.۴٪ یا ۲۶.۳۶ میلیون نفر اعلام کرده است. این رقم نسبت به دوره مشابه در سال قبل ۱.۵ درصد افزایش و نسبت به سه ماهه گذشته ۰.۹ درصد رشد داشته است.

مردان و زنان

مشارکت اقتصادی مردان و زنان به ترتیب ۹/۶۴ درصد و ۹/۱۵ درصد بود. این میزان در مناطق شهری ۳۹.۸ درصد و برای مناطق روستایی ۴۲.۲ درصد بوده است.

علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی سال گذشته گفته بود نرخ بیکاری تا پایان دوره دکتر روحانی تابستان امسال به زیر ۱۰ درصد خواهد رسید.

وزیر بهداشت گفت: برای کاهش بیکاری به تک رقمی، باید سالانه بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون شغل ایجاد شود.

به گفته مسعود نیلی، مشاور ارشد رئیس جمهور، دولت در بین پنج کشور برتر جهان در ایجاد میانگین سالانه ۷۰۴۰۰۰ شغل قرار دارد.

او گفت: “اما این شاهکار خارق العاده به دلیل افزایش شدید تعداد جویندگان کار مورد توجه قرار نگرفت.”

رکود: مقصر اصلی

ماهنامه اقتصادی آینده نگار اخیراً از اقتصاددانان و کارشناسان سه سوال درباره معضل بیکاری پرسیده است که برخی ناظران آن را به «سونامی» تشبیه کرده اند.

همانطور که انتظار می رفت، اولین سوال این بود: دلیل اصلی بیکاری در ایران چیست؟

شاهرخ ظهیری، کارآفرین باتجربه، رکود در بخش صنعت را دلیل اصلی برشمرد.

«در حال حاضر، بخش صنعت در خواب است. یکی از ویژگی های اصلی این بخش این است که می تواند شغل ایجاد کند. زمانی که صنایع یک کشور راه‌اندازی می‌شود، باعث ایجاد شغل و کاهش بیکاری می‌شود. با رشد مراکز صنعتی و تولیدی، نیاز آنها به نیروی کار نیز افزایش می یابد.»

جمشید پژویان استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی نیز تقصیر را به گردن آستان رکود می اندازد.

در چنین فضایی (رکودی) به سختی سرمایه‌گذاری برای کسب‌وکارهای جدید در پیش است. وقتی هیچ شرکتی راه اندازی نمی شود، بدیهی است که نیازی به کارگر نیست. بنابراین برای جوانان تحصیل کرده و با استعداد ما شغلی وجود ندارد. راه حل این است که فضایی را برای سرمایه گذاری های جدید ایجاد کنیم.»

حسین ساروخانی، نایب رئیس کانون کارفرمایان اتحادیه مشاوران کارگزینی معتقد است بیکاری نتیجه یک عامل نیست.

در ایران در چند سال گذشته با رکود دست و پنجه نرم می کنیم که به نوبه خود سرمایه گذاری در حوزه های مختلف را تضعیف کرده است. جدای از آن، ما با پروژه های صنعتی بسیار ناتمام نیز مواجه هستیم. سال‌های طولانی تحریم‌های بین‌المللی را به اضافه موانع پیش روی پایه‌های تولید به این موارد اضافه کنید. شرکت‌هایی که قادر به فروش کالاها و خدمات خود نبودند، شاهد افزایش موجودی‌های خود بودند و بنابراین مجبور به کوچک‌سازی شدند.»

فارغ التحصیلان دانشگاه ناتوان

سوال دوم مربوط به عدم هماهنگی محض بین مراکز آموزش عالی و صنایع و تاثیر آن بر مشاغل بود.

ظهیری معتقد است که افراد تحصیل کرده در ایران بسیار زیاد هستند که فاقد مهارت های مورد نیاز بازار کار بسیار رقابتی هستند.

قوانین اروپا، کارآموزی را به بخشی جدایی ناپذیر از سیستم آموزشی تبدیل کرده است. دانشجویان باید در واحدهای صنعتی کار عملی انجام دهند. متاسفانه در ایران چنین ترتیبی وجود ندارد. شکافی بین دانشگاه و صنعت وجود دارد که به وضوح آمار بیکاری را بالا برده است.”

احمد کیمیایی اسدی، نایب رئیس شورای تسهیل کسب و کار وابسته به اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران می‌گوید خلأ دانشگاه و صنعت «بدون ایجاد بیکاری، بلکه در واقع تشدیدکننده بیکاری» است. >

او با تکرار شکایات همتایان خود که اغلب ذکر شد، خاطرنشان کرد: «بیش از مهندسان، اکثر واحدهای تولیدی به کارگران ماهری نیاز دارند که بتوانند جنبه عملی کار را انجام دهند. دانشگاه‌های ما در برآوردن این تقاضا کوتاهی می‌کنند.»

برنامه ریزی بلند مدت

آخرین سؤال نهایی مستقیماً به قلب مشکل رفت. آیا دولت روحانی می تواند نرخ بیکاری را قبل از پایان دوره او در مرداد کاهش دهد؟

علیرضا کلاهی صمدی، رئیس سندیکای صنعت برق ایران می‌گوید سیاست‌های ضد بیکاری دولت نتیجه داده است، اما برنامه‌ریزی بلندمدت برای افزایش تعداد حقوق و دستمزدها ضروری است.

مشکلاتی که امروز با آن روبه‌رو هستیم، نتیجه مستقیم این واقعیت تلخ است که دولت محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور سابق (۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲) نسبت به سیاست‌های مندرج در برنامه‌های توسعه اقتصادی پنج ساله و برنامه چشم‌انداز ۲۰۲۵ نسبتاً بی‌تفاوت بوده است.

برنامه های توسعه قوانینی هستند که توسط دولت تهیه و هر پنج سال یکبار به تصویب مجلس می رسد. هدف اولیه این برنامه ها هموار کردن راه برای تحقق اهداف مشخص شده در برنامه چشم انداز ۲۰ ساله (۲۰۰۵-۲۵) است.

با این حال، علیرضا خائف، یکی از اعضای TCCIMA، خوش بین نیست و معتقد است که دولت نمی تواند اوضاع را تغییر دهد، زیرا ایجاد شغل ارتباط تنگاتنگی با عملکرد کارآمد همه حوزه های تولید دارد و به آن بستگی دارد.

“شرکت خصوصی سزاوار حمایت معنادار و پایدار است – کاری که دولت تاکنون انجام نداده است.”

از سوی دیگر کیمیایی اسدی به نکته جالب اما نگران کننده ای اشاره می کند.

اگر دولت موفق شود نرخ بیکاری را در سطح کنونی نگه دارد، واقعاً یک دستاورد خواهد بود! فکر نمی‌کنم دولت در این مرحله کار زیادی انجام دهد. با این حال، من معتقدم که اگر همان سیاستمداران در انتخابات بعدی انتخاب شوند، می‌توانند و می‌توانند این کار را انجام دهند – که نتایج مثبت آن در دوره بعدی ریاست‌جمهوری ظاهر خواهد شد.»

انتخابات ریاست جمهوری در ماه می برگزار خواهد شد.