۱ سال پس از تأکید رهبر انقلاب؛ خبری از نهضت ترجمه شعر نیست!
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، میراث ایرانیان شعر است، اما کمتر صدایی از آن به گوش مخاطبان جهانی رسیده. شاید اگر نبود تلاش‌های خاورشناسان و مترجمانی چون ادوارد فیتز جرالد، شعر فارسی تا همین اندازه هم در جهان معرفی و شناخته نمی‌شد.
اگرچه شعر همواره در ادب فارسی جایگاه قابل توجهی داشته و در یکصد سال گذشته توانسته هم در بطن زندگی مردم حضور داشته باشد و هم چهره‌ها و حرف‌های نویی را عرضه کند، اما درک و دریافت جهان از شعر ایران، عمدتاً محدود به شعر کلاسیک فارسی است و کمتر شاعر معاصر این فرصت را داشته تا در خارج از مرزهای ایران، حتی در میان مخاطبان کشورهای همسایه و منطقه مطرح شود.
رهبر معظم انقلاب در دیدار نیمه رمضان با شاعران در فروردین سال جاری، با توجه به ظرفیت شعر فارسی به ترجمه این آثار اشاره و بر ایجاد “نهضت ترجمه شعر” تاکید کردند:
من چند توصیه یادداشت کرده‌ام که اینها خیلی خوب است. یکی مسئله‌ی ترجمه است؛ ما از لحاظ ترجمه ضعیفیم. بعضی از شعرای معروف عرب، در ایران شناخته‌شده‌اند، همه می‌شناسند اینها را، چون شعرشان به فارسی ترجمه شده. ما از شعرای خودمان در کشورهای عربی، در کشورهای غیر عربی، ظاهراً اثری نمی‌بینیم؛ حالا ممکن است من خبر نداشته باشم، امّا تا آنجایی که من خبر دارم اثری نیست؛ چرا؟ خب این شعر، شعر خیلی خوبی است، این باید در معرض استفاده‌ی افکار عمومی دنیا قرار بگیرد. به قول شاعر:
مِی نابی ولی از خلوت خُم
چو در ساغر نمی‌آیی چه حاصل؟
باید از این شعر و از این بیان شما استفاده بشود؛ باید دنیا استفاده کند، افکار استفاده کنند. بنابراین، ما باید یک نهضت ترجمه‌ی شعر درست کنیم. …
از فروردین سال جاری تا امروز شعر فارسی تلاش کرده هم‌پای وقایع متعددی که در این مدت در محور مقاومت از جمله فلسطین، لبنان و یمن رخ داد، حرکت کند و زبان گویای روزگار خود باشد. شاعران فارسی‌زبان پس از طوفان‌الاقصی با واژه‌ها، به حمایت از مردم مظلوم فلسطین پرداخته و به اصطلاح، برادری خود را اثبات کردند. اما کمتر اثری از آنها در منطقه شنیده شد؛ این در حالی است که به تعبیر رهبر انقلاب، شعر “رسانه” است:
” امروز در دنیا چالشها و درگیری‌ها چالشهای رسانه‌ای است. بیش از آنچه موشک و پهپاد و هواپیما و ابزارهای جنگی و مانند اینها تأثیر بگذارند در عقب راندن دشمن، رسانه‌ها هستند که تأثیر میگذارند و دلها را تحت تأثیر قرار میدهند، ذهنها را تحت تأثیر قرار میدهند. جنگ، جنگ رسانه‌ای است؛ هر کس رسانه‌ی قوی‌تر داشته باشد، در اهدافی که دارد ــ هر هدفی ــ موفّق‌تر خواهد بود. بنابراین، تکلیف شعر و شعرا معلوم شد”. …
مرتضی حیدری آل کثیر، شاعر و مترجم، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، درباره اقدامات صورت گرفته در یک سال گذشته برای ترجمه شعر فارسی و معرفی آن در منطقه گفت: واقعیت این است که کارهای صورت گرفته در حد هیچ است. گاه کارهایی به ما برای ترجمه سپرده شد اما خروجی قابل مشاهده‌ای ندیدیم.
او با بیان اینکه در طی یک سال گذشته جلساتی در مراکز مختلف مانند حوزه هنری، ارشاد و موسسات مردم‌نهاد برگزار شد، کافی نبودن “بودجه” را یکی از علل به سرانجام نرسیدن این مسئله دانست. او با بیان اینکه کارهای فردی در طول یک سال گذشته در زمینه ترجمه انجام شده است، افزود: شعر فارسی می‌تواند در قالب سرود یا برنامه‌های محفلی در میان مخاطبان عرب‌زبان منتشر شود، اما کاری که ترجمه شود و نخبگان شعر عرب بتوانند از فضای امروز شعر فارسی مطلع شوند، انجام نشده است.
این مترجم با اشاره به “افزایش ترجمه از عربی به فارسی” گفت: در سال‌های گذشته آثار متعددی از داستان، رمان و حتی شعر از عربی به فارسی برگردانده و عرضه میشود اما به شکل برعکس به اندازه انگشتان دست هم نمی‌رسد.
آل کثیر یکی دیگر از علل تعلل در این زمینه را “آثار پیشنهادی ضعیف” دانست و تصریح کرد: گاه به این فکر می‌کنیم که شاعر این شعر کیست و خط و ربطش کجاست؟ درحالی که باید به شعر خوب فکر کنیم؛ شعری که حرفی برای گفتن داشته باشد. گاه شعرهایی در نظر گرفته میشود که به واقعه خاصی اشاره دارد، هرچند این نوع آثار ارزشمند هستند اما ممکن است ماندگار نباشند و فحوای شعر فارسی را به طور کامل منتقل نکنند.
این مترجم با تأکید بر تداوم بررسی اشعار در امر ترجمه، در پاسخ به این پرسش که چقدر روابط دوستانه، سبب شده تا آثار خوب از چرخه انتخاب برای ترجمه حذف شوند، گفت: متاسفانه این امر وجود دارد؛ این امر تا حدودی اجتناب‌ناپذیر است و از طلوع شعر فارسی نیز وجود داشته است. به همین دلیل باید کار نهضت ترجمه به موسسات مردم‌نهاد با حضور کارشناسان خبره سپرده شود تا بدون حب و بغض در این‌باره تصمیم‌گیری کنند.
بخش دیگر صحبت‌های آل کثیر به تاثیر شعر ایران بر منطقه اختصاص داشت. او با اشاره به شعر عربی شاعران خوزستان در چند دهه گذشته گفت: شعر خوزستان در سال‌های بعد از انقلاب بیشتر شفاهی بوده و برخی از شاعران که رسانه‌ای‌تر بودند، توانستند با آثار خود بر افکار عمومی اثرگذار باشند. این تاثیرگذاری حتی در میان مخاطبان عراقی هم دیده می‌شد و تا جایی بود که صدام برای سر بعضی از این شاعران جایزه تعیین کرده بود. در واقع شعر شاعرانی چون سید قاسم نزاری در آن برهه مانند جنگ نرم عمل می‌کرد.
او به حضور چهره‌های جوان‌تر اشاره و اضافه کرد: در سال‌های گذشته ما شاهد حضور شاعران جوان‌تری هستیم که در بخش‌های فولکلور و فصیح فعالیت می‌کنند و توانسته‌اند جهانی‌تر شوند. شاعرانی که شعر محلی می‌گویند، به کشورهای مختلف مانند عراق، بحرین و کویت دعوت می‌شوند. شاعرانی که فصیح سخن می‌گویند نیز توانسته‌اند در این سال‌ها در مسابقات ادبی امارات، بحرین و عراق حائز رتبه شوند.
به گفته آل کثیر؛ این شاعران توانستند با استفاده از ظرافت‌های زبان فارسی و عربی در این میدان حاضر باشند و گوی سبقت را از شاعرانی ببرند که به زبان عربی آموزش دیده‌اند و از کشورهایی مانند عربستان شرکت کرده‌اند.
ترجمه شعر ظرائف خاص خود را دارد و امری خلق‌الساعه نیست. اما با وجود مراکز متعدد که رسالت آنها در بالندگی و معرفی ادبیات فارسی و به‌ویژه ادبیات انقلاب، تعریف شده این حجم از تعلل جای پرسش است. به نظر می‌رسد مراکزی مانند حوزه هنری شأن نزول خود را از یاد برده و با تمرکز بر روزمرگی، چالاکی لازم در این زمینه را ندارند.
مهمتر آنکه به نظر می‌رسد در نگاه مدیران، شعر زینت مجالس و جلسات نیمه رمضان رهبر انقلاب، جلسه‌ای “تزیینی” است و نه جلسه‌ای برای مشخص کردن راهبردها و اهداف حوزه شعر و فرهنگ در سال آینده:
“آنچه در ذهن من هست این است که این جلسه زینتی نباشد؛ ما حالا نمیخواهیم بگوییم در جمهوری اسلامی مثلاً یک جلسه‌ی شعریِ در این سطح تشکیل میشود! مسئله این نیست؛ میخواهیم این جلسه امتداد داشته باشد؛ یعنی کمک کند به مقاصدی که در زمینه‌ی شعر وجود دارد، پیگیری بشود و حلقه‌های شعری، انجمنهای شعری، محافل شعری تشکیل بشود و این مطالبی که حالا به یک نحوی در این جلسه مطرح میشود ــ چه شما در شعرتان مطرح میکنید، چه بنده در عرایضم مطرح میکنم ــ امتداد پیدا کند.”
[انتهای پیام]
منبع: تسنیم