«چین شطرنج می‌داد، در حالی که ما دیگران دوزی می‌کردیم»: مطالعه‌ای شلیک‌زا ۲۵ ساله نشان می‌دهد ۲۰۰ میلیارد دلار وام مخفی به شرکت‌های آمریکایی اعطا شده است
سال‌ها است که واشنگتن به دیگران هشدار می‌دهد که به وام‌های بانک‌های دولتی چین که به تقویت مقام آن به‌عنوان یک ابرقدرت کمک می‌کند، اعتماد نکنند. اما گزارش جدید، پیچیده‌ای طنزآمیز را آشکار می‌سازد: ایالات متحده به‌طور واضح بزرگ‌ترین گیرنده این وام‌هاست — به‌راحتی پیشی می‌گیرد. و پیامدهای امنیتی و فناورانه هنوز به‌طور کامل درک نشده‌اند.
بانک‌های دولتی چین در طول بیست‌وپنج سال، ۲۰۰ میلیارد دلار به کسب‌وکارهای آمریکایی واریز کرده‌اند، اما بسیاری از این وام‌ها به‌دلیل اینکه ابتدا از طریق شرکت‌های پوششی در جزایر کیمان، برمودا، دلاور و سایر مکان‌ها عبور کرده و منبع آن را مخفی می‌کردند، به‌صورت مخفی نگه‌داشته شد؛ این نکته توسط AidData، آزمایشگاه پژوهشی کالج ویلیام و مری در ویرجینیا، اعلام شده است.
نکته‌ای که بیشتر نگران‌کننده است این است که بخش زیادی از این وام‌ها برای کمک به شرکت‌های چینی به منظور خرید سهام در کسب‌وکارهای آمریکایی اختصاص یافت، که بسیاری از آن‌ها به فناوری‌های حساس و امنیت ملی مرتبط‌اند، از جمله یک سازنده رباتیک، یک شرکت نیمه‌رسانا و یک شرکت بیوتکنولوژی.
گزارش نشان داد که شبکه وام‌دهی بسیار گسترده‌تر و پیچیده‌تر از آنچه پیش‌تر تصور می‌شد است — شبکه‌ای از تعهدات مالی که فراتر از کشورهای در حال توسعه به کشورهای ثروتمند مانند بریتانیا، آلمان، استرالیا، هلند و دیگر هم‌پیمانان ایالات متحده نیز گسترش یافته است.
«چین شطرنج می‌داد، در حالی که ما دیگران دوزی می‌کردیم»، ویلیام هِنَگان، مشاور سرمایه‌گذاری پیشین کاخ سفید، گفت؛ او نگران این است که وام‌های مخفی چین، توانسته‌اند این کشور را در دست‌گیری بر فناوری‌ها قرار دهند. «جنگ‌ها بر این پایه برنده یا بازنده می‌شوند که آیا می‌توانید محصولات حیاتی برای راندمان یک اقتصاد را در اختیار داشته باشید یا نه.»
نگاهی دقیق‌تر به پول چین
در حالی که ایالات متحده همچنان از اکثر سرمایه‌گذاری‌های خارجی استقبال می‌کند — و رئیس‌جمهور دونالد ترامپ به‌دنبال جذب آن بوده است — پول چین به‌ویژه مورد بررسی دقیق قرار گرفته است، چرا که دو اقتصاد برتر جهان با ایدئولوژی‌های مخالف برای تسلط جهانی می‌جنگند.
معامله‌های تأمین مالی‌شده توسط بانک‌های دولتی چین — که در گزارش AidData مورد بررسی قرار گرفته‌اند — به‌ویژه مشکل‌ساز هستند. این وام‌دهندگان تحت کنترل دولت مرکزی چین و کمیسیون مالی مرکزی حزب کمونیست قرار دارند و مأمور به پیشبرد اهداف استراتژیک چین هستند.
به‌طور کلی، گزارش AidData نشان داد چین از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳ بیش از ۲ تریلیون دلار به‌صورت جهانی وام داده است، دو برابر برآوردهای پیشین و شگفت‌انگیزی برای حتی تحلیل‌گران دیرینهٔ رشد چین. و بخش عمده‌ای از این وام‌های ارائه‌شده به کشورهای ثروتمند متمرکز بر معادن حیاتی و دارایی‌های فناوری بالا — شامل فلزات نادر و نیمه‌رساناهایی که برای جت‌های جنگی، زیرکشتی‌ها، سامانه‌های رادار، موشک‌های دقیق‌راهنما و شبکه‌های مخابراتی ضروری‌اند — می‌باشد.
«ایالات متحده، چه در زمان جو بایدن و چه در زمان ترامپ، بیش از یک دهه است که این نکته را به‌صورت مستمر تکرار می‌کند که پکن یک وام‌دهندهٔ شکارچی است»، براد پارکس، مدیر اجرایی AidData، بیان کرد. «طنز این وضعیت بسیار غنی است.»
بازی‌های پوششی
تا به‌حال هیچ‌گونه حسابرسی کامل از وام‌های دولتی چین منتشر نشده است، چرا که بخش عمده‌ای از این تأمین مالی زیر لایه‌های مخفییت دفن شده، با شرکت‌های پوششی با نام‌های غربی ماسک می‌شود و توسط پایگاه‌های داده بین‌المللی به‌عنوان تأمین مالی خصوصی عادی برچسب‌گذاری می‌شود.
«عدم شفافیت کامل، نشان می‌دهد که چین تا چه حد برای پنهان‌کردن منبع پول از طریق شرکت‌های پوششی، موافقت‌نامه‌های محرمانگی یا حذف اطلاعات استفاده می‌کند، تا تصویر کامل این وضعیت دست یافتن را به‌طرز چشمگیری دشوار می‌سازد»، اسکات نتن، مدیر پیشین شرکت مالی بین‌المللی توسعهٔ ایالات متحده (U.S. International Development Finance Corp.)، گفت.
از زمان آخرین وام مستند در گزارش به‌سال ۲۰۲۳، نظارت ایالات متحده بهتر شده است. مکانیزم‌های بررسی، از جمله کمیتهٔ سرمایه‌گذاری خارجی در ایالات متحده (Committee on Foreign Investment in the U.S.)، در سال ۲۰۲۰ تقویت شد تا از بخش‌های حساس اقتصاد محافظت کند.
اما چین نیز بهتر عمل کرده است؛ بخشی از این پیشرفت به‌دست آوردن بانک‌ها و شعبه‌های خارجی — بیش از صد بانک در سال‌های اخیر — است که سپس به نهادهای خارج از کشور وام می‌دهند و منبع پول را بیشتر مبهم می‌کنند.
«در جاهایی که نظارت بیشتری وجود دارد»، پارکس افزود، «چین راه‌هایی پیدا کرده تا موانع ورود را دور بزند.»
مقصد وام‌ها
تأمین مالی بانک‌های دولتی چین به پروژه‌های مختلف در سراسر ایالات متحده، به‌ویژه در شمال‑شرق، منطقهٔ دریاهای بزرگ، سواحل غربی و در امتداد خلیج مکزیک (که ترامپ آن را خلیج آمریکا نامیده است) دست یافته است. بسیاری از وام‌ها به صنایع فناوری‌پیشرو حساس هدف می‌گرفتند، طبق گزارش.
— برای مثال، در سال ۲۰۱۵، بانک‌های دولتی چین ۱٫۲ میلیارد دلار به یک شرکت خصوصی چینی وام دادند تا ۸۰٪ سهام شرکت بیمهٔ آمریکایی Ironshore را خریداری کنند؛ این شرکت بیمه مشتریانی از جمله سازمان اطلاعات مرکزی (CIA) و مؤسسهٔ فدرال تحقیقات (FBI) و عوامل مخفیانه داشت که ممکن است برای پرداخت هزینه‌های قانونی در صورت بروز مشکل در کارشان نیاز داشته باشند.
ناظران ایالات متحده از مشارکت دولت چین بی‌اطلاع بودند، زیرا تأمین مالی از طریق یک شرکت کاری در جزیرهٔ کیمان که ارتباط واضحی با چین نداشت، عبور می‌کرد؛ بر اساس گزارش. مقامات آمریکایی پس از دریافت این اطلاعات، متوجه شدند که دولت چین می‌تواند به اطلاعات دسترسی داشته باشد و فرمان دادند که خریدار چینی مجبور به واگذار شود.
— همان سال، دولت چین سند «ساخته شده در چین ۲۰۲۵» را منتشر کرد؛ فهرستی از ۱۰ حوزهٔ فناوری پیشرفته مانند نیمه‌رساناها، بیوتکنولوژی و رباتیک که هدف آن دستیابی به خودکفایی ۷۰٪ در عرض یک دهه بود. سال بعد، در ۲۰۱۶، بانک صادرات و واردات چین (Export–Import Bank of China)، یک بانک سیاستی، ۱۵۰ میلیون دلار وام به‌منظور کمک به یک شرکت چینی برای خرید یک شرکت تجهیزات رباتیک در میشیگان، تأمین کرد.
پس از پذیرش برنامهٔ جامع تولیدی چین، درصد پروژه‌های هدفمند به بخش‌های حساس مانند رباتیک، دفاع، محاسبهٔ کوانتومی و بیوتکنولوژی از ۴۶٪ به ۸۸٪ از پرتفوی وام‌های خرید فرامرزی چین ارتقا یافت، بر اساس داده‌های AidData.
— در سال ۲۰۱۷، یک شرکت سرمایه‌گذاری خصوصی دلاور که از طریق یک شرکت کیمانی سعی در خرید یک شرکت تولید چیپ آمریکایی داشت؛ این معامله زمانی مسدود شد که بازرسین کشف کردند هر دو شرکت متعلق به یک نهاد دولتی چینی هستند. همان شرکت دلاور موفق شد یک شرکت نیمه‌رسانای بریتانیایی را خریداری کند که پس از کشف توسط مقامات بریتانیا مجبور به واگذاری شد.
— و در سال ۲۰۲۲، بریتانیا یک شرکت چینی را مجبور کرد تا یک شرکت حساس بریتانیایی دیگر را در صنعت خود واگذار کند؛ طراح چیپ‌های مورد استفاده در گوشی‌های اپل که می‌توانست برای سامانه‌های نظامی نیز به‌کار رود. این شرکت چینی آن را از طریق یک شرکت هلندی که مالکیت داشت خریداری کرده بود؛ این شرکت هلندی اکنون به‌دلیل مخفی‌کردن نیمه‌رساناهای حیاتی برای خودروسازان در جنگ تجاری ایالات متحده‑چین متهم است.
دنبال کردن جریان پول
برای ردیابی وام‌های مخفی چین، AidData از طریق اسناد نظارتی، قراردادهای خصوصی و افشای معاملات بورس در بیش از ۲۰۰ کشور که به‌چندین زبان نوشته شده‌اند، جستجو کرد.
تلاش برای پیگیری وام‌ها و سرمایه‌گذاری‌های دولتی چین بیش از یک دهه پیش آغاز شد، زمانی که پکن ابتکار «یک‌پُل و یک‌راه» (Belt & Road Initiative) را برای ساخت زیرساخت‌ها در کشورهای در حال توسعه راه‌اندازی کرد. این پروژه زمانی که سه سال پیش گسترش یافت، تیم AidData که در نهایت به ۱۴۰ پژوهشگر رسید، متوجه شد که بسیاری از این وام‌ها به اقتصادهای پیشرفته‌ای مانند ایالات متحده، استرالیا، هلند و پرتغال می‌رسند، جایی که خریدها می‌تواند امکان دسترسی به فناوری‌هایی را بدهد که پکن برای رشد جهانی خود حیاتی می‌داند.
گزارش می‌گوید این یافته‌ها نشان می‌دهد که استفاده از اعتبار دولتی از هدف‌گذاری بر توسعهٔ اقتصادی و رفاه اجتماعی به سمت کسب مزایای جئواقتصادی تغییر کرده است.
«نگرانی جهانی وجود دارد که این یک تلاش هماهنگ برای به‌دست آوردن کنترل بر نقاط حساس اقتصادی و استفاده از این اهرم است»، براد سِتسر، مشاور نمایندهٔ تجارت ایالات متحده در دولت بایدن، گفت. «مهم است که ما بفهمیم آن‌ها چه می‌کردند، چون آن‌ها سخت‌گیر هستند.»
Condon از نیویورک گزارش داد.