سودان دارای منابع عظیم نفت، طلا و کشاورزی است. چه کسی این منابع را کنترل می‌کند؟
درگیری سودان همچنان در حال بازشکل‌دادن این کشور ۵۰ میلیونی است؛ در میان جابه‌جایی‌های گسترده و نبردی برای منابع.
جنگ داخلی سودان که هم‌اکنون سال سوم خود را می‌گذارد، ارتش را در برابر نیروی شبه‌نظامی نیروی پشتیبانی سریع (RSF) در یک کشمکش ویرانگر برای به دست گرفتن قدرت قرار داده است.
این درگیری بزرگ‌ترین بحران جابه‌جایی جهان را به‌وجود آورده است؛ بیش از ۹٫۵ میلیون نفر در سراسر ۱۸ ایالت سودان از خانه‌های خود بیرون رانده شده‌اند و میلیون‌ها نفر با خطر گرسنگی مواجه‌اند.
سودان دارای منابع طبیعی فراوانی است؛ از جمله نفت، طلا و اراضی کشاورزی که می‌توانستند به تغذیه مردم کمک کنند، اما جنگ و تغییر مداوم کنترل این منابع، این امکان را از بین می‌برد.
در ادامه هشت نقشه و نمودار برای نشان دادن منابع سودان و کنترل‌کننده‌های آن آورده شده است:
چه‌کسی چه‌چیزی را در سودان کنترل می‌کند؟
ارتش بخش‌های وسیعی از شمال و شرق کشور را در اختیار دارد؛ از جمله پایتخت، خرطوم، و همچنین شهرهای کلیدی دیگر در امتداد نیل و بندر استراتژیک سودان بر سر دریای سرخ.
نیروی پشتیبانی سریع (RSF) پس از تسخیر الفاشر، پایتخت استان دارفور شمالی در تاریخ ۲۶ اکتبر، که تقریباً ۱۸ ماه تحت محاصره بود، کنترل خود را بر منطقهٔ غربی دارفور تثبیت کرده است.
صادرات اصلی سودان چیست؟
سه بخش پیشرو هستند: نفت، طلا و محصولات کشاورزی.
در سال ۲۰۲۳، صادرات سودان با ارزش ۵٫۰۹ میلیارد دلار عمدتاً شامل نفت خام (۱٫۱۳ میلیارد دلار)، طلا (۱٫۰۳ میلیارد دلار)، محصولات دامی (۹۰۲ میلیون دلار)، دانه‌های روغنی (۷۰۹ میلیون دلار که از آن ۶۱۳ میلیون دلار کنجد بود) و صمغ عربی (۱۴۱ میلیون دلار) بود.
سودان بزرگ‌ترین صادرکننده دانه‌های کنجد و صمغ عربی در جهان است؛ این صمغ به‌عنوان پایدارکننده و امولسیفایر در صنایع غذایی و نوشیدنی جهانی استفاده می‌شود و در داروها، مکمل‌ها و لوازم آرایشی به‌کار می‌رود.
چه‌کسی منابع کشاورزی سودان را کنترل می‌کند؟
جغرافیای کشور عمدتاً توسط رودخانه نیل شکل گرفته است؛ این رود هر سال سیلاب می‌آورد و اراضی کشاورزی را آب می‌دهد.
نیل سفید در خرطوم به نیل آبی می‌پیوندد و سپس به سمت شمال به مصر ادامه می‌یابد و به‌عنوان نیل شناخته می‌شود.
حدود نیمی (۵۱٫۴٪) از مساحت سودان شامل اراضی چراگاهی است که عمدتاً در بخش جنوبی کشور قرار دارد و تقریباً تا خرطوم می‌رسد.
چراگاه‌ها یا رنج‌لندها به‌دلیل توانایی پشتیبانی از دامداری و صنایع چوپانی ارزشمند هستند؛ کنترل این اراضی تقریباً به‌صورت مساوی بین ارتش و نیروی پشتیبانی سریع تقسیم می‌شود.
بخش شمالی رنج‌لند به‌عنوان «نوار صمغ عربی» شناخته می‌شود؛ جایی که درختان شجری که صمغ باارزش تولید می‌کنند، کشت می‌شوند.
اراضی کشاورزی سودان عمدتاً بین نیل‌های آبی و سفید متمرکز هستند؛ در این ناحیه، استان جزیره واقع است که تحت کنترل نیروهای مسلح قرار دارد.
چه‌کسی نفت سودان را کنترل می‌کند؟
صادرات نفتی اصلی‌ترین منبع درآمد سودان است.
تولید بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۰ از ۲۰۰٬۰۰۰ بشکه در روز به نزدیک ۵۰۰٬۰۰۰ بشکه در روز گسترش یافت. در سال ۲۰۱۱، پس از جدایی سودان جنوبی که ۷۵٪ از ذخایر نفتی سودان را به‌دست گرفت، این تولید سقوط کرد.
طبق اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، تا سال ۲۰۲۳، تولید به ۷۰٬۰۰۰ بشکه در روز کاهش یافت.
مشاهد‌گر پیچیدگی اقتصادی تخمین زد که نفت خام همچنان یکی از برترین صادرات سودان در آن سال است که ارزش آن ۱٫۱۳ میلیارد دلار بوده و این کشور را به عنوان چهل‌امین بزرگ‌ترین صادرکننده نفت خام جهان معرفی می‌کند.
خریداران اصلی آن شامل مالزی (۴۶۸ میلیون دلار)، ایتالیا (۲۹۹ میلیون دلار)، آلمان (۱۲۵ میلیون دلار)، چین (۱۰۵ میلیون دلار)، سنگاپور (۸۰٫۳ میلیون دلار) و هند (۵۱٫۴ میلیون دلار) بودند.
تا سال ۲۰۲۴، ذخایر نفتی سودان حدود ۱٫۲۵ میلیارد بشکه تخمین زده شد، در حالی که ذخایر گاز طبیعی ۳ تریلیون فوت مکعب بودند؛ با این حال، سودان نه گاز به‌صورت قابل‌توجهی تولید می‌کند و نه مصرف می‌نماید.
اکثر میادین نفتی سودان در جنوب، نزدیک مرز سودان جنوبی قرار دارند و بخش‌های نفتی دو کشور به‌صورت نزدیک به‌هم مرتبط هستند؛ بسیاری از این میادین در حال حاضر تحت کنترل نیروی پشتیبانی سریع (RSF) هستند.
این صنعت توسط پنج پالایشگاه در مناطق مرکزی و شمالی پشتیبانی می‌شود؛ بزرگ‌ترین آن پالایشگاه خرطوم است که می‌تواند ۱۰۰٬۰۰۰ بشکه در روز را پردازش کند و تا اواخر ژانویه ۲۰۲۵ تحت مالکیت SAF قرار دارد.
ارتش همچنین پالایشگاه کوچک‌تر بندر سودان را در اختیار دارد.
خطوط لوله نفت خام را از میادین جنوبی به پایانهٔ صاداری بشایر در جنوب بندر سودان می‌برد؛ این مسیر، مسیر حیاتی برای نفت سودان و سودان جنوبی است. خط لوله از ال‌عبید به بندر سودان عمدتاً تحت کنترل ارتش باقی مانده است.
چه‌کسی طلاهای سودان را کنترل می‌کند؟
سودان یکی از پیشروترین تولیدکنندگان طلا در آفریقا است؛ ذخایر آن در سراسر شمال‑شرق، مرکز و جنوب کشور پخش شده‌اند.
اکثریت ذخایر طلا در شرق سودان تحت کنترل ارتش سودانی قرار دارد، در حالی که معادن مرکزی و جنوب‑غربی عمدتاً تحت کنترل نیروی پشتیبانی سریع (RSF) هستند.
بخش عمدهٔ طلا از طریق معدن‌کاری دستی و کوچک‌مقیاس استخراج می‌شود؛ این فعالیت صدها هزار نفر را مشغول می‌کند، اما عمدتاً خارج از نظارت دولت است.
از زمان آغاز جنگ در سال ۲۰۲۳، کنترل معادن طلا و مسیرهای تجاری به‌منبعی حیاتی برای تأمین مالی دو طرف درگیری تبدیل شده است.
آژانس‌های خبری محلی در ماه ژوئیه گزارش دادند که با وجود درگیری، تولید طلا در سودان در سال ۲۰۲۴ به ۶۴ تن رسید؛ این رقم نسبت به ۴۱٫۸ تن در سال ۲۰۲۲، ۵۳ درصد افزایش یافته و درآمد قانونی صادرات به‌ارزش ۱٫۵۷ میلیارد دلار ایجاد کرده است. تجارت سیاه‌دست، که هنوز به‌طور دقیق‌نحوه‌سنجی نشده، همچنان ادامه دارد و توسط بی‌ثباتی تقویت می‌شود.
بر اساس مشاهد‌گر پیچیدگی اقتصادی، امارات متحده عربی بیش از ۹۹ درصد از صادرات طلا به‌ارزش ۱٫۰۳ میلیارد دلار سودان در سال ۲۰۲۳ را خریداری کرد.
شرکای تجاری اصلی سودان چه کسانی هستند؟
حدود ۸۰ درصد از صادرات سودان به آسیا می‌رود؛ سپس ۱۱ درصد به اروپا و ۸٫۵ درصد به آفریقا صادر می‌شود.
در سال ۲۰۲۳، امارات متحده عربی بزرگ‌ترین شریک تجاری سودان بود؛ ۱٫۰۹ میلیارد دلار (۲۱ درصد از کل صادرات سودان) که تقریباً به‌صورت کامل از طلا بود، وارد کرد. چین در مقام دوم قرار گرفت و ۸۸۲ میلیون دلار (۱۷ درصد) واردات خود را عمدتاً از محصولات گیاهی دریافت کرد.
پس از آن، عربستان سعودی با ۸۰۲ میلیون دلار (۱۶ درصد) ارزش‌گذاری عمدتاً به دام‌های زنده؛ مالزی با ۴۷۰ میلیون دلار (۹ درصد) که بیشتر شامل نفت خام بود؛ و مصر با ۳۸۷ میلیون دلار (۷٫۶ درصد) ترکیبی از کالاها.
این پنج کشور بیش از دو‑سوم صادرات سودان را تشکیل می‌دهند.
سودان در یک نگاه
سودان سومین کشور بزرگ آفریقا است؛ با مساحتی حدود ۱٫۹ میلیون کیلومتر مربع (۷۱۸٬۰۰۰ مایل مربع).
تا سال ۲۰۲۴، جمعیت آن ۵۰٫۵ میلیون نفر بود؛ بیشتر ساکنان در امتداد رود نیل و در مراکز شهری متمرکز هستند. منطقهٔ کلان‌نشانی خرطوم جمعیتی حدود هفت میلیون نفر دارد و نیالا در جنوب دارفور تقریباً ۱٫۱۵ میلیون نفر ساکن دارد.
سایر شهرهای اصلی عبارتند از ال‌عبید (۵۶۰٬۰۰۰)، بندر سودان (۵۴۷٬۰۰۰)، کسالا (۴۱۱٬۰۰۰)، گدارف (۳۶۴٬۰۰۰)، ال‌داین (۲۶۵٬۰۰۰)، الفاشر (۲۵۳٬۰۰۰)، عد‌دامازین (۱۸۶٬۰۰۰)، گنی‌نا (۱۶۳٬۰۰۰)، گریدها (۱۲۰٬۰۰۰) و اطبارا (۱۰۸٬۰۰۰).
