آب شیرهای تهران قطع می‌شود؛ بحران آب در سرتاسر ایران تشدید می‌گردد
رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان می‌گوید اگر تا دسامبر باران نیابد، ممکن است تهران مجبور به تخلیه شود؛ کمبود آب در سال ۲۰۲۱ در جنوب ایران موجب اعتراضات خشونت‌آمیز شد؛ خانواده‌ها از «یک رنج پس از رنج دیگر» شکایت می‌کنند
ایران با بدترین بحران آب در چند دهه مواجه است؛ مقامات هشدار می‌دهند که تهران — شهری با جمعیت بیش از ۱۰ میلیون نفر — اگر خشکسالی که کشور را در می‌گیرد ادامه یابد، به‌زودی ممکن است غیرقابل سکونت شود.
رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان هشدار دادند که اگر تا دسامبر باران نیاید، دولت ملزم به آغاز قسط‌بندی آب در تهران خواهد شد.
«حتی اگر قسط‌بندی کنیم و هنوز باران نیاید، در نهایت آب کاملاً قطع خواهد شد. شهروندان باید تهران را تخلیه کنند»، مسعود پزشکیان در ششم نوامبر گفت.
در سطح حاکمان روحانی ایران، اوضاع بحرانی است. در سال ۲۰۲۱، کمبود آب باعث بروز اعتراضات خشن در استان خوزستان شد. همچنین در سال ۲۰۱۸، اعتراضات پراکنده‌ای رخ داد که کشاورزان به‌ویژه دولت را به‌خاطر مدیریت نادرست آب متهم کردند.
کاهش فشار آب در حال اجرا
بحران آب در ایران پس از تابستان سوزان تنها ناشی از کمبود بارش نیست.
دهه‌ها مدیریت نادرست، شامل ساخت بیش از حد سدها، حفر چاه‌های غیرقانونی و روش‌های کشاورزی ناکارآمد، منجر به تخلیه ذخایر آب شده است. ده‌ها منتقد و کارشناس آب به رسانه‌های دولتی اطلاع دادند که این بحران اخیراً با برنامه‌های تلویزیونی، بحث‌ها و پنل‌های مختلف در صدر موج خبری قرار گرفته است.
دولت پزشکیان بحران را به عوامل مختلفی همچون «سیاست‌های دولت‌های پیشین، تغییرات اقلیمی و بیش‌مصرف» نسبت داده است.
اگرچه تا کنون علائمی از اعتراض به دلیل بحران آب مشاهده نشده است، ایرانیان پیش از این زیر فشار اقتصاد ناتوان، عمدتاً به‌دلیل تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای بحث‌برانگیز کشور، رنج می‌کشند.
مدیریت مداوم کمبودهای آب فشار بر خانواده‌ها و جوامع را تشدید می‌کند و خطر بوجود آمدن ناآرامی‌ها را افزایش می‌دهد؛ در حالی که رهبری روحانی تحت فشار بین‌المللی ناشی از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای خود قرار دارد. ایران اعلام می‌کند که به دنبال سلاح هسته‌ای نیست.
در سرتاسر ایران، از آپارتمان‌های مرتفع پایتخت تا شهرها و روستای کوچک، بحران آب در حال گسترش است.
هفته گذشته، وقتی شیرهای آپارتمان شرقی‌اش در تهران خشک شد، مهناز هیچ هشداری نداشت و پشتوانه‌ای هم نداشت.
«حدود ساعت ۱۰ شب بود که آب قطع شد و تا ساعت ۶ صبح بازنگشت»، او گفت. بدون پمپ یا مخزن ذخیره، او و دو فرزندش مجبور شدند با آب بطری‌شده دندان‌هایشان را مسواک بزنند و دست‌هایشان را شست‌وشویند.
شرکت ملی آب و فاضلاب ایران گزارش‌های مربوط به قسط‌بندی رسمی در تهران را رد کرد؛ اما تأیید کرد که کاهش فشار آب شبانه در تهران اعمال می‌شود و ممکن است در برخی مناطق به صفر برسد، رسانه‌های دولتی خبر دادند.
پزشکیان در ماه ژوئیه نیز نسبت به بیش‌مصرف هشدار داد. مقامات آب اعلام کردند که در آن زمان ۷۰٪ ساکنان تهران بیش از ۱۳۰ لیتر در روز، که میزان استاندارد است، مصرف می‌کردند.
ذخایر آب تهران حدود نصف ظرفیت
ایرانیان در ماه‌های اوج تقاضا در سال‌های گذشته متناوباً با کمبودهای مداوم برق، گاز و آب مواجه شده‌اند.
«یک رنج پس از رنج دیگر؛ یک روز آب نیست، روز دیگر برق قطع است. حتی برای زندگی هم پول کافی نداریم. این همه به‌دلیل مدیریت ضعیف است»، معلم و مادر سه فرزند به نام شهلا، ۴۱ ساله، از مرکز تهران به‌تلفن گفت.
هفته گذشته، رسانه‌های دولتی از محمدرضا کاویان‌پور، رئیس مؤسسهٔ پژوهش‌های آب ایران، نقل کردند که بارندگی سال گذشته ۴۰٪ کمتر از میانگین ۵۷سالهٔ ایران بوده و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد شرایط خشک تا پایان دسامبر ادامه خواهد یافت.
پایتخت کاملاً به پنج مخزن که از رودخانه‌های خارج شهر تغذیه می‌شوند، وابسته است؛ اما ورود آب به‌طرز چشمگیری کاهش یافته است. بهزاد پارسا، رئیس شرکت منطقه‌ای آب تهران، هفته گذشته گفت سطح آب نسبت به سال گذشته ۴۳٪ کاهش یافته و سد امیرکبیر تنها ۱۴ میلیون متر مکعب یعنی ۸٪ از ظرفیت خود باقی مانده است.
او افزود که مخازن تهران که در مجموع می‌توانستند حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب ذخیره کنند، هم‌اکنون به‌طور تقریبی ۲۵۰ میلیون متر مکعب فقط دارند؛ یعنی تقریباً نیمه‌کاهش. با نرخ مصرف کنونی، این مخازن می‌توانند ظرف دو هفته به‌طور کامل خشک شوند.
این بحران فراتر از تهران گسترش یافته است؛ در سرتاسر کشور، ۱۹ سد بزرگ — تقریباً ۱۰٪ از کل سدهای ایران — عملاً خشک شده‌اند. در شهر مقدس شیعی مشهد، دومین شهر بزرگ ایران با جمعیتی حدود ۴ میلیون نفر، ذخایر آب به کمتر از ۳٪ سقوط کرده‌اند.
«فشار آب آن‌قدر پایین است که عملاً در طول روز هیچ آب‌کاری نداریم. من مخازن آب نصب کرده‌ام، اما نمی‌دانم تا چه مدت می‌توانیم به این شکل ادامه دهیم؛ این کاملاً ناشی از مدیریت نادرست است»، گفت رضا، ۵۳ ساله، ساکن مشهد. وی افزود که این وضعیت بر کسب‌وکار نظافت فرش‌اش نیز تأثیر گذاشته است.
مانند دیگرانی که ریتزر با آن‌ها مصاحبه کرد، او نام خانوادگی خود را فاش نکرد.
تغییرات اقلیمی از دست رفتن آب را تشدید کرده است
این بحران پس از دماهای رکوردشکن و قطعی‌های مداوم برق به‌وجود آمده است. در ماه‌های ژوئیه و اوت، دولت به‌دلیل کاهش مصرف آب و انرژی، تعطیلات اضطراری عمومی اعلام کرد و برخی از ساختمان‌های عمومی و بانک‌ها را بسته؛ در حالی که دماها در برخی مناطق به بیش از ۵۰ درجهٔ سلسیوس (۱۲۲ درجهٔ فارنهایت) رسید.
مقامات می‌گویند تغییرات اقلیمی مشکل را تشدید کرده است؛ دماهای رو به افزایش تبخیر را سرعت می‌بخشند و از دست رفتن آب زیرزمینی را افزون می‌سازند.
برخی روزنامه‌ها سیاست‌های زیست‌محیطی دولت را مورد انتقاد قرار داده‌اند؛ به انتصاب مدیران نامؤهل و سیاسی‌سازی مدیریت منابع اشاره کرده‌اند. دولت این ادعاها را رد کرده است.
دعوت به مداخله الهی نیز دوباره به‌وجود آمده است.
«در گذشته مردم برای دعا به باران به بیابان می‌رفتند»، گفت مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، به گزارش رسانه‌های دولتی. «شاید نباید این سنت را نادیده بگیریم.»
مقامات برای حفظ آنچه باقی مانده‌اند، اقدامات موقت اتخاذ کرده‌اند؛ از جمله کاهش فشار آب در برخی مناطق و انتقال آب به تهران از مخازن دیگر.
اما این‌ها تنها تدابیر موقت هستند و از عموم مردم خواسته شده است تا مخازن ذخیره، پمپ‌ها و سایر وسایل را نصب کنند تا از اختلالات جدی جلوگیری شود.
«خیلی کم، خیلی دیر؛ آن‌ها فقط وعده می‌دهند اما اقدامی نمی‌کنیم»، گفت یک استاد دانشگاه در اصفهان که خواست نام خود را فاش نکند. «اکثر این ایده‌ها عملی نیستند.»